De dubbele kickstart van een beweging (4) – Roze Zaterdagen en aidscrisis

In vier delen duiken we dieper in veertig jaar lhbti-geschiedenis in Nederland. Vandaag: Roze Zaterdagen en aidscrisis

Lees ook:

deel 1 - Studentenonrust

deel 2 - Wachten op de vonk in het kruitvat

deel 3 - Club- en dansscene

Roze Zaterdag gaat landelijk

Er was een groot verschil tussen de grote stad en de regio. In Amsterdam was homoseksualiteit redelijk geaccepteerd, althans dat vond men buiten de randstad. Dáár lag het allemaal een stuk moeilijker. De Roze Zaterdag moest dus de regio in, om ook daar de strijd aan te gaan. De eerste keer was in Den Bosch in 1981 en dat was een vrolijke aangelegenheid.

Roze Zaterdag in Den Bosch, 1981 (fotograaf Ton Verhees)

In 1982 was Amersfoort aan de beurt. Rellende jongeren vielen, opgejut door mopperende en scheldende ouderen, de roze karavaan aan. De politie maakte een volstrekt verkeerde inschatting omdat men die Roze Zaterdag in de provincie waarschijnlijk maar belachelijk vond. De zaak liep behoorlijk uit de hand en gelukkig bleef het bij lichtgewonden.

Het hele netwerk stond in 24 uur op scherp. De politieke homogroepen begonnen overal op lokaal niveau beleid en bescherming te eisen. Het COC trok zijn politieke kanalen open. Het kostte nog een hele tijd maar uiteindelijk kwam er de Algemene wet gelijke behandeling. Het ‘incident Amersfoort’ droeg zeker bij aan de druk voor zo’n wettelijke regeling.

Foto links: Roze Zaterdag Amersfoort, 1982 (fotograaf: Martien Sleutjes)

Foto rechts: Roze Zaterdag Leiden, 1983 (fotograaf: Martien Sleutjes)

In diezelfde tijd begint de discussie over de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht. Het COC, net als de vrouwenbeweging, bleef lange tijd op het standpunt staan dat het huwelijk helemaal moest worden afgeschaft. Deze juridische wensdroom deed geen recht aan de romantische gevoelens van mensen. Uiteindelijk draaide het COC bij en zette haar netwerk in.

De Gay Krant, onder leiding van Henk Krol, greep de actie van enkele homomannen die in Amsterdam probeerden te trouwen aan om een slim juridisch steekspel op te voeren. Het zou nog zo’n twintig jaar duren voordat Nederland in 2001 het eerste land ter wereld werd, waar homo’s en lesbiennes met elkaar in het huwelijksbootje konden stappen. De tussenstap van ‘partnerregistratie’ (1998) was voor velen niet ‘compleet’ genoeg. Henk Krol werd zo langzaamaan dé woordvoerder van roze Nederland doordat het COC verstek liet gaan.

Aids

De grootste bedreiging voor de nieuwe activistische golf kwam begin jaren tachtig in de vorm van een dodelijke epidemie. En zonder overdrijving: het wás vreselijk! Ontsnappen aan de gevolgen van aids was in de roze scene niet mogelijk. Op zijn minst had je kennissen die een vriend aan aids hadden verloren. De angst om aids te krijgen was groot. Voor velen kwamen de vrij-veilig-campagnes te laat. De tekenen van aids waren toen zeer onterend: sterke vermagering, grote paarse vlekken van kaposi sarcoom en gevreesde longontstekingen. Pas in 1996 kwam er een combinatietherapie die vele levens heeft gered en dat nog dagelijks doet.

Het activisme van de jaren zeventig kwam bij aids goed van pas. De Homogezondheidsgroep veranderde in de Stichting Aanvullende Dienstverlening. De aidscoördinator Jan van Wijngaarden ging samen met Hans Moerkerk, directeur Buro GVO Amsterdam persoonlijk op pad om voorlichting te geven, juist op de plekken waar de meeste risico’s werden genomen.

Homomannen hadden minder seks, veilige seks of gingen aan het condoom. De gigadaling in geslachtsziekten toonde het verantwoordelijkheidsgevoel en de angst. Dat was het signaal voor wetenschappers en autoriteiten dat zij aan zet waren. Omdat inreisbeperkingen in de USA veel mensen uitsloot van deelname aan de aidsconferenties, verhuisde die in 1992 naar Amsterdam.

Het roze netwerk trok intussen alle registers open om de emancipatie te bewaken. Verschillen werden opzijgezet. De solidariteit was groot. De overheid betrok het roze netwerk bij het beleid. En activist Janherman Veenker was er de juiste ambassadeur voor.

Er kwamen nieuwe actiemethoden: acties van Act Up! waren gevreesd. André Bongers en Eric Hamwijk richtten in 1990 de Nederlandse tak op. Ze werkten met de HIV-vereniging mee aan het Seropostive Ball, een 69 uur durend event in Paradiso, waar via internet een live netwerk werd gecreëerd met informatie en live chats. De kennis die Act Up! en belangenverenigingen verzamelden was zeer welkom in de medische sector. In 1996 begon volgens Kees Rümke (HIV-vereniging) het jaar nul, het jaar waarin leven met hiv mogelijk werd. De bakken met pillen werden in de loop der jaren vervangen door één pil per dag.

Strijd heeft zin én gaat door

Het is duidelijk dat de tegenslagen van Amersfoort en de grote aidscrisis ook een optimistische conclusie mogelijk maken: Strijd heeft zin. Activisme heeft ons heel ver gebracht. Van wat er, zeker in Nederland, bereikt is, konden we 40 jaar geleden alleen maar dromen. Juridisch hebben we het hier goed voor elkaar, nu de maatschappelijke acceptatie nog.

Ondertussen lijkt voor de buitenwereld ons letterspel op een kruiwagen met kikkers: zeg dat alle niet-hetero’s gelijk zijn en daar springen ze weer woest op. Maar net als 40 jaar geleden: als er reden is voor onrust komen al die letters weer samen. Er is dan nu misschien geen duidelijk gezicht als Anita Bryant, maar de alerte voelsprieten van iedereen in het lhbtqi+-alfabet staan 100% op actief.

Aan de uitdijende letterreeks is ook te zien dat het goed gaat met de strijd om gelijkheid. Toch blijft elke letter een minderheid. Een meerderheid (per letter of samen) wordt het nooit. Maar in 1998 tijdens de Gay Games kon je in het centrum van Amsterdam eindelijk eens voelen wat het was om in de openbare ruimte in de meerderheid te zijn.

Net als in de jaren zeventig is er nu de roep om solidair te zijn in de gezamenlijk strijd tegen homofobie, seksisme en racisme. Het internet toont dagelijks de problemen van lhbti’ers in binnen- en buitenland. En overal is de altijd en eeuwig geldende heteronorm de onderliggende oorzaak. Politieke leiders die dat uitbuiten en zonder gene minderheden aanpakken, zijn wereldwijd zichtbaarder geworden. Er is weer een veenbrand gaande…..en de strijd zal doorgaan.