In 1985 werd in Atlanta de allereerste IAC georganiseerd. Het was een initiatief van de Amerikaanse CDC (Centers for Disease Control and Prevention) en de WHO (World Health Organization). Toen in 1988 de IAS (International Aids Society) opgericht werd in Stockholm, kreeg deze organisatie het mandaat toegekend om de jaarlijkse conferentie te organiseren.
In 1992 was het Harvard Aids Institute de organisator van de conferentie en zou het evenement plaatsvinden in Boston. Echter was op dat moment het beleid onder George H.W. Bush nog dat er een inreisverbod gold voor seropositieve mensen. Dit was een doorn in het oog van de internationale gemeenschap die zich inzette voor hiv- en aidspatiënten. Twee jaar eerder had ACT UP Amsterdam (AIDS Coalition to Unleash Power) een Seropositive Ball georganiseerd als ‘schaduwconferentie’ voor de officiële bijeenkomst die op dat moment in San Francisco plaatsvond. Ook daar mochten toen al geen seropositieven bij aanwezig zijn. Het lag in de lijn der verwachtingen dat het inreisverbod in 1992 opgeheven zou zijn. Toen echter een jaar voor de conferentie duidelijk werd dat dit niet ging gebeuren, besloot het Harvard Aids Institute het evenement halsoverkop te verplaatsen naar Amsterdam.
Peter Reiss, hoogleraar interne geneeskunde in het AMC, was een van de organisatoren destijds. 'Met kunst- en vliegwerk kregen we het allemaal nog net op tijd georganiseerd.' Hij en de rest van zijn team hadden negen maanden. Wat moest er allemaal besproken worden, en wie moest er worden uitgenodigd? Voor de communicatie met journalisten was er een ‘Media Center’ opgericht. Het liet een persverklaring uitgaan waarin het omvang en inhoud van de conferentie specificeerde: 'More than 800 speakers and 3.000 poster displayers will present the most recent research results in basic science, clinical research and care, epidemiology, and social impact and response.'
Vooral op het tweede punt, clinical research, was 1992, en daarmee de aidsconferentie in Amsterdam, een kantelpunt in de bestrijding van aids. Een aantal jaren ervoor was er nog vooral politieke actie vereist om de onderwerpen rondom aids überhaupt op de agenda te krijgen en subsidies te krijgen voor onderzoek. Nu vond er een verschuiving plaats in de richting van medische actie. Deze nieuwe focus werd tijdens een van de vele state-of-the-art- sessiess en round table discussions besproken door Jonathan Mann, voorzitter van de conferentie. Mann formuleerde als concreet doel van alle discussies: 'The application of new knowledge, experience, and ideas when the more than 9.000 delegates return home to their laboratories, health care settings, governments, schools and homes.'
De doorbraak waar iedereen zo hard naar op zoek was tijdens de conferentie kwam er uiteindelijk grotendeels in 1996. In dat jaar bleek de combinatietherapie effectief te zijn in het stopzetten van de ontwikkeling van hiv in aids. Hoewel je nog niet genezen kon worden van het virus, bleef je in leven en leverde de therapie een aanzienlijke gezondheidswinst op, waar het veel patiënten natuurlijk om draaide. Peter Reiss behandelde in deze periode Ger Brokx. Hij woog in april 1997 nog maar 48 kilo, maar via een speciaal programma kreeg hij als een van de eerste Nederlanders toegang tot de therapie, waardoor hij zo goed als volledig genas. Brokx: 'Zo erg als ik voor die tijd in de kast had gezeten, zowel met mijn homoseksualiteit als met mijn hiv-besmetting, zo open ben ik daarna geworden.'
In 2018 vond de IAC opnieuw plaats in de RAI in Amsterdam. Gevraagd naar een vergelijking van de inhoud van de twee conferenties, waar Reiss allebei aan meewerkte, stelde hij dat de bestrijding van aids tegenwoordig vooral een maatschappelijke kwestie is geworden – en dat zou het in de daaropvolgende jaren ook nog blijven. Nu de succesvolle cocktail van hiv-remmers werkt, zijn er ─ in ieder geval in Nederland ─ weinig zorgen meer over de medische kant. De huidige vraagstukken hebben veel meer te maken met bredere factoren. Sociaal-culturele issues als stigmatisering, discriminatie, en schaamte zijn nog steeds niet volledig uitgebannen. Ook de politieke wil van instituties en de bereidheid om in behandelingen te investeren, ontbreekt nog wel eens. Dit zorgt er samen voor dat nog lang niet iedereen wereldwijd toegang heeft tot medicatie. Er is weliswaar een stijging te zien, zowel absoluut als relatief, maar dat kan door tegenslagen, zoals de coronacrisis, ineens terugvallen. Reiss gaf dan ook als laatste advies mee: 'Koester de behaalde vooruitgang, maar blijf de aanpak verder verbeteren.'
- Ger Brokx
Affiche Aids Conference 10th and 11th of October 1992 Mozes en Aäronkerk Amsterdam (1992)
Zwarte button met twee rode vlakken. In het bovenste vlak staat in zwarte letters de tekst: you talk we die. In het onderste kleinere vlak: Act Up, (1992)
Stapel materialen met abstracts en bijlagen nav het congres
Amsterdam UMC., Aidsconferentie in Nederland: “Veel bereikt, nog een hoop te doen”. Website Amsterdam UMC, 23 juli 2018.
Lex Boon, Het moment dat hiv niet langer dodelijk was. In Het Parool, 3 november 2019.
Rinke van den Brink & Marc-Robin Visscher, Nederlandse aids-pioniers: “We zagen alleen dat wie besmet was, doodging”. Website NOS, 21 juli 2018.
Interview met de vier artsen uit hierboven genoemd NOS-artikel.
Mariëlle Hageman, De opkomst van aids. In Historisch Nieuwsblad 6 (2018).
Jon Cohen, International Conference on AIDS (8th: 1992: Amsterdam, Netherlands) > Conference-issued Documents (1992).
Khai Tram, A Brief History of the International AIDS Conference. GatesNotes (blog), 18 juli 2012.
Annet Mooij, Geen paniek! Aids in Nederland 1982-2004 (Amsterdam 2004), standaardwerk over de aidsepidemie in Nederland.
Interview met Jonathan Mann uit 1992 over de gevolgen van aids in de meest brede zin van het woord
