Homodok
Homodok werd in 1978 opgericht als Documentatiecentrum Homostudies om publicaties over homoseksualiteit (beter) toegankelijk te maken ten behoeve van studie en onderzoek. Hoe ontwikkelde Homodok zich tot de fusie met Anna Blaman Huis en Lesbisch Archief Amsterdam in 2000?
Auteur: Jack van der Wel
Thema: Grassroot
1978, het begin

Begin 1978 werden bijeenkomsten gehouden met studenten, onderzoekers en universitair docenten om kennis te delen, contacten te leggen en te bekijken hoe men een infrastructuur kon opzetten voor homostudies aan Nederlandse universiteiten. Initiatiefnemers waren Jim Holmes en Annemarie Grewel, beiden verbonden aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Uit deze bijeenkomsten ontstonden drie initiatieven: de werkgroep homostudies aan de UvA, het tijdschrift Homologie en een documentatiewerkgroep. Het doel van de documentatiewerkgroep was om publicaties over homoseksualiteit in kaart te brengen en te ontsluiten. Spoedig ontstonden werkgroepen Homostudies in Utrecht en Nijmegen. In een aantal steden richtten lesbische vrouwen lesbische archieven op, zoals het Anna Blaman Huis in Leeuwarden.

Via via kon de documentatiewerkgroep een kamertje krijgen op de Weteringschans bij het Baschwitz Instituut voor massapsychologie en massacommunicatie van de UvA . Op systeemkaartjes werden publicaties beschreven en vermeld waar ze te vinden waren. Deze kaartjes werden in een schoenendoos gestopt, alfabetisch geordend op naam van de auteur.

Ook werd begonnen met het verzamelen van grijze literatuur (nota’s, rapporten, scripties en materialen zonder ISBN-nummer). Op vrijdagmiddag konden mensen langskomen met vragen en materiaal komen brengen. Natuurlijk moest dit initiatief een naam krijgen en dat werd Documentatiecentrum Homostudies, al snel afgekort tot Homodok.

De banden met de werkgroepen homostudies en het tijdschrift Homologie waren hecht. De werkgroepen homostudies leverden tal van publicaties aan en Homodok verzorgde de signaleringsrubriek ‘Relevant’ in Homologie.

Ook waren er contacten met de Landelijke Werkgroep Documentatie van het COC, met het SWIdoc (Sociaal Wetenschappelijk Informatie- en Documentatiecentrum) en met het NISSO (Nederlands Instituut voor Sociaal Seksuologisch Onderzoek).

Daarnaast was Homodok aanwezig op de jaarmarkten homostudies die vanaf 1982 gehouden werden.

De collectie

In de jaren tachtig werd het tijdschriftenarchief van John Stamford verworven, uitgever van de Spartacus Gay Guide. Ook nam Homodok het beheer over van de historische bibliotheek van het COC, de Van Leeuwenbibliotheek. Het ILGA-archief, van de in 1978 opgerichte International Lesbian and Gay Association (tijdschriften, brieven, archivalia e.d.), kwam eveneens bij Homodok terecht. De actuele COC-bibliotheek kwam begin jaren negentig naar Homodok toe.

Internationale tijdschriften werden actief verzameld en er werd een begin gemaakt met het verwerven van persoons- en organisatiearchieven. Affiches werden niet actief verzameld, maar kwamen toch veel binnen. Van het Aidsfonds werd de collectie buitenlandse aids-affiches overgenomen. Door de fusie met het Lesbisch Archief Amsterdam in 2000 werd de collectie verbreed met beeld- en geluidsmateriaal en objecten.

Subsidie en huisvesting

De UvA stelde vanaf het begin huisvesting beschikbaar en vanaf 1982 ook subsidie om kasten en materiaal te kopen en een coördinator aan te stellen. Omdat voor het verkrijgen van subsidie een rechtsvorm nodig was, werd Homodok eerst ondergebracht bij Stichting Homologie. Na enkele jaren werd voor Homodok een aparte stichting in het leven geroepen. De banden met Homologie bleven wel heel nauw; zo vonden redactievergaderingen plaats in de ruimte van Homodok.

In de jaren negentig werd ook subsidie aangevraagd bij de gemeente Amsterdam en deze werd toegekend. Daardoor kon Homodok deelnemen aan de gemeentelijke overleggen over het homo-emancipatiebeleid. Ook het Lesbisch Archief Amsterdam kreeg gemeentelijke subsidie en nam aan deze overleggen deel.

In 1989 stootte de UvA het pand aan de Weteringschans af. Homodok kreeg ruimte van de UvA aangeboden in het Spinhuis op de Oudezijds Achterburgwal 185. De ruimte was al snel te klein omdat de collectie gestaag verder groeide.

Eind jaren negentig bleek dat de UvA niet langer bereid was om nog geld en huisvesting beschikbaar te stellen voor Homodok. Als argument werd aangevoerd dat de werkzaamheden geen kernactiviteit van de UvA waren en dat Homodok inmiddels subsidie van de gemeente kreeg.

Het bleek onmogelijk om een eigen, betaalbare ruimte te vinden op een goede locatie. Eind 1999 fuseerden Homodok, Lesbisch Archief Amsterdam en Anna Blaman Huis tot IHLIA (Internationaal Homo Lesbisch Informatiecentrum en Archief) met twee vestigingen: Amsterdam en Leeuwarden. Na de fusie werd voor de Amsterdamse vestiging van IHLIA als tijdelijke oplossing een ruimte in een bedrijfsverzamelgebouw in Bos en Lommer gevonden.

In 2007 kon de Amsterdamse vestiging ondergebracht worden in de nieuwbouw van de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) op het Oosterdokseiland. De persoons- en organisatiearchieven van IHLIA vonden onderdak bij het IISG in Amsterdam (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis).

Homosaurus

In de archief- en bibliotheekwereld wordt van oudsher gebruikgemaakt van thesauri: logische trefwoordensystemen om unieke concepten door hiërarchische (bredere, smallere), equivalente en associatieve relaties te verbinden, als ontsluitingsmiddel om (collectie)gegevens toegankelijk te kunnen maken en te koppelen.

Op het gebied van homoseksualiteit bestond niets in dit opzicht, terwijl Homodok daar wel behoefte aan had om de collectie toegankelijk te maken. In de jaren negentig werd door Homodok en Anna Blaman Huis begonnen aan een thesaurus in het Nederlands en Engels over homoseksualiteit en de homoseksuele leefwereld, die ook termen over biseksualiteit en de transgender leefwereld moest bevatten. Als naam werd Homosaurus gekozen. In 1997 was de eerste versie klaar.

Daarna is in een continu proces gewerkt aan het verbeteren en uitbreiden van de Homosaurus om allerlei nieuwe ontwikkelingen in de lhbti+-leefwereld te kunnen opnemen (bijvoorbeeld met betrekking tot gender- en seksuele diversiteit). De Homosaurustermen worden toegevoegd aan beschrijvingen in de database van alle soorten materialen die in het archief te vinden zijn (van grijze literatuur tot foto’s en objecten). Ook in de online zoekmachine kan gezocht worden op Homosaurustermen.

Fotocredits
Getoonde materialen komen uit het IHLIA-archief, tenzij anders vermeld. Van links naar rechts, boven naar beneden:

Jack van der Wel in kelder Homodok, september 1987. Gemaakt door Martien Sleutjes (1987)

Affiche Een naakte man in het archief: de geschiedenis van representatie van het naakte htq mannenlichaam. Symposium en receptie ter gelegenheid van pensionering Jack van der Wel. (2019)

Affiche Wie kan ik nog vertrouwen? (2010)

Affiche Leer in Amsterdam: 40 jaar MSA. (2010)

Foto Jack van der Wel die een lezing geeft op de ALMS-conferentie in Amsterdam in 2012. Foto in herinneringsboekje ter gelegenheid van Jack van der Wels pensionering (2019)

Wit T-shirt met foto-opdruk en tekst: Homologie (1980-2000)

Foto Jack van der Wel en het IHLIA archief (jaartal onbekend). Foto in herinneringsboekje ter gelegenheid van Jack van der Wels pensionering (2019)

Foto Jack van der Wel op kantoor (1981). Foto in herinneringsboekje ter gelegenheid van Jack van der Wels pensionering (2019)

Foto Jack van der Wel op kantoor (2018). Foto in herinneringsboekje ter gelegenheid van Jack van der Wels pensionering (2019)

Literatuur en bronnen

Uit de kelders van het Homodok. Henny Brandhorst. In: Homologie, 13 (1991) 4 (jul/aug), p. 18-19.
Impressie van het Homodok, waarvan mogelijk de subsidie wordt stopgezet.

Een kwart eeuw ontsluiting. Adri van Esch; Jack van der Wel, Marian Bakker. In: Gay Krant, 24 (2003) 495 (08-11), p. 18-19.
Interview met twee medewerkers van Homodok-Lesbisch Archief Amsterdam naar aanleiding van de viering van het 25-jarig bestaan met een symposium en een expositie. Aan bod komen ondermeer de geschiedenis en toekomstplannen.

Portret van Jack van der Wel: hoewel ik erg nieuwsgierig ben, is het geen vorm van zelfbevrediging. Jaap Friso; Jack van der Wel. In: Homologie, 14 (1992) 2 (mrt/apr), p. 12-13.
Interview met Jack van der Wel, coördinator van het Homodok.

Jack van der Wel: We moeten onze eigen geschiedenis bewaren. In: Amsterdammers en hun bibliotheek: OBA 1919-2019. Joosje Lakmaker & Elke Veldkamp. - Amsterdam: Wereldbibliotheek, 2019. - p. 267-269.
Interview met Jack van der Wel over 40 jaar IHLIA/Homodok en de samenwerking met de OBA.

Homodok terug in de kast? Remko de Kok; Jack van der Wel. In: Gay Krant, 17 (1998) 372 (20 nov), p. 3.
Interview met de directeur van het Homodok (het homodocumentatiecentrum in Amsterdam) over de huisvestingsproblemen die dreigen te ontstaan na afloop van het huurcontract met de Universiteit van Amsterdam.

Van kelder naar Internet: twintig jaar Homodok. Vincent Sleebe. In: XL, 8 (1999)  1 (feb/mrt), p. 16-17.
Het homo/lesbisch archief en dokumentatiecentrum Homodok in Amsterdam heeft in haar 20-jarig bestaan een enorme collectie homo/lesbisch materiaal verzameld en toegankelijk gemaakt. Huisvestingsproblemen brengen deze belangrijke informatieplaats in gevaar.

Homodokumentatiecentrum: vergaderingen in het titelbedrijf. Martien Sleutjes. In: Homologie, 5 (1983) 4 (jul/aug), p. 34-35.
Kort overzicht van de belangrijkste aktiviteiten op het homodok.

25 Jaar jubileum. In: Uit de kast, (2003) 17 (nov), p. 24.
Themanummer t.g.v. het 25-jarig jubileum van Homodok, dat in 1999 samen met het Lesbisch Archief Amsterdam en het Anna Blaman Huis is gefuseerd tot Stichting Internationaal Homo/Lesbisch Informatiecentrum en Archief (IHLIA). Een overzicht vanaf het begin en een vooruitblik op de toekomst, een visie op haar internationale rol en veel foto's.

De verrassende schatten van Homodok: Sesam open u! Paul van Yperen; Wanne de Bie. In: XL, 5 (1996) 3 (mrt), p. 11.
Interview met een medewerkster van Homodok, het homo-lesbisch documentatiecentrum in Amsterdam.

Filter