De tweede feministische golf in de jaren zeventig en tachtig werd onder andere voortgedreven door een radicaal lesbisch-feministische beweging. Deze beweging vond mannen overbodig en wilde hen definitief uitsluiten van de leefwereld van vrouwen. De beweging hield demonstraties en bijeenkomsten in vrouwenhuizen, zodat vrouwen zichzelf konden ontplooien en de maatschappij konden veranderen.
Eén zo’n plek was garagebedrijf de Knalpot, in 1984 opgericht door een Cora Vlaar en Rita Verpalen (met een aantal andere vrouwen) om autotechniekcursussen te geven. De naam was zowel een verwijzing naar lesbiennes als naar de knalpot, een apparaat in de uitlaat van een auto.
Hoewel de idealen van de automonteuses grotendeels overeenkwamen met de lesbisch-feministische beweging, zagen deze vrouwen zichzelf niet als anti-man. Automonteuse Rita Verpalen: ‘We doen dit niet vanuit het idee dat “we alles zonder mannen” zouden moeten kunnen; we geven vrouwen de keuze. Én we laten ze delen in de lol die wij erin hebben.’
De vrouwensleutelplaats werd in februari 1984 opgericht in kraakpand La Louvre in de Amsterdamse Jordaan. Bij gebrek aan een betaalbare ruimte verbouwden de vrouwen met hard werken en enkele startsubsidies (onder andere van Mama Cash) het oude kraakpand tot een werkplaats. In de werkplaats werden door de ervaren monteuses basis- en vervolgcursussen autotechniek gegeven aan vrouwen. De vrijwilligsters achtten de Knalpot van belang omdat vrouwen niet werden geaccepteerd in een mannen-garage. Annemieke Pels vertelt over haar omscholing tot automonteur: ‘Dat was geen pretje. Als vrouw word je getolereerd. Meer ook niet.’
In groepjes van vier sleutelen de cursisten – gekleed in vuile overalls – aan gesloopte autowrakken, terwijl ze uitleg krijgen. De uitleg is duidelijk en begint bij nul, zodat ook cursisten met een absoluut gebrek aan technische kennis de cursus kunnen volgen. Volgens Knalpotvrouwen Vlaar en Verpalen was het gebrek aan kennis te wijten aan de atechnische opvoeding van vrouwen en zou het met enkele heldere lessen zo zijn opgelost.
In tien bijeenkomsten leerden de vrouwen de basisprincipes van autotechniek en de meest voorkomende technische termen. Sommige cursisten ambieerden een carrière als monteuse, anderen zochten enkel naar meer kennis of de vaardigheden om kleine reparaties zelf uit te kunnen voeren.
Behalve voor cursussen stelde de Knalpot haar werkplaats beschikbaar als doe-het-zelfruimte en om auto’s van klanten te repareren. Door mond-tot-mondreclame groeide de bekendheid van de Knalpot de eerste jaren gestaag.
Na zo’n drie jaar kwam de garage uitgebreid in de media en groeide het aantal inschrijvingen. Pels: ‘Meer en meer vrouwen raken enthousiast: van jong tot oud, van huisvrouw tot tandarts!’ Al snel liepen de wachtlijsten op en duurde het gemiddeld een jaar voordat er gesleuteld kon worden.
Regelmatig kwamen er groepen van de Streekschool op excursie en klonken er dringende verzoeken om cursussen te komen geven in buurthuizen en bij emancipatieprojecten. De Knalpot hielp bij de oprichting van een tweede vrouwensleutelplaats in Utrecht.
In 1987 besloten Pels en Verpalen samen met illustrator Christa Blok een boek te ontwikkelen: Van Bumper tot Bumper. Een autosleutelboek voor vrouwen. De hoofdstukken volgen de lesopbouw van de autotechniekcursus en beginnen eenvoudig. Pels vond het niet raar dat vrouwen een technische achterstand hebben: ‘De dealer praat met vrouwen over de kleur van de bekleding en met mannen over de cilinderinhoud.’ Zo bleef een auto voor veel vrouwen een groot mysterie.
Pas in de jaren 80 werden vrouwen toegelaten tot de opleiding voor automonteur. Tot deze toelating was niet uit idealisme besloten, maar omdat er een tekort aan monteurs dreigde op de arbeidsmarkt. De technische achterstand van de vrouwen bleek snel bijgespijkerd en hun lichamelijke kracht was voldoende. Het grootste probleem vormde het sociale aspect: regelmatig werden de vrouwen lastiggevallen en sommige klanten wilden hun auto niet aan een vrouw toevertrouwen. De Knalpot bood uitkomst, in deze vrouwensleutelplaats was van deze sociale problemen geen sprake.
Hoewel de Knalpot een daverend succes was, houdt de garage na vijf jaar toch op te bestaan. Kraakpand La Louvre werd ontruimd en zonder gemeentelijke subsidie was een nieuwe locatie openen onbetaalbaar. De Knalpotters wilden de cursussen niet duurder maken, omdat ze dan niet langer voor iedereen toegankelijk waren. Na de sluiting gingen de vrouwen ieder hun eigen weg. Wat rest van de droom is Van Bumper tot Bumper en inspiratie voor een nieuwe generatie autolievende dames.
Annemieke Pels en Rita Verpalen, Van Bumper tot Bumper. Een autosleutelboek voor vrouwen (Amsterdam 1987).
Foto met Annemieke Pels en Rita Verpalen aan het werk in de vrouwensleutelwerkplaats De Knalpot in het kraakpand La Louvre in Amsterdam op 14 april 1989. Annemieke Pels hangt boven het motorblok en Rita Verpalen kijkt toe van achter het stuur. De foto's komen uit een serie die fotograaf Marian Bakker maakte voor de expositie Goed Verkeerd (1989).
Omslag van het boek Van bumper tot bumper.
Correspondent Algemeen Dagblad, ‘Meer meisjes willen monteur worden’. Algemeen Dagblad, 24 april 1987.
Hilda Bouma, ‘Knalpot ontrafelt het mysterie auto’. Het Parool, 23 april 1987.
Nonja Meintser, Autosleutelboek voor vrouwen 'Als het je een moer kan schelen'. De Waarheid, 27 april 1987.
José Onderdenwijngaard, Vijf jaar Knalpot: Geen feest maar actie! De Waarheid, 4 maart 1989.
Connie Vertegaal, ‘Knalpot brengt vrouwen van bumper tot bumper’. De Gay Krant, 26 maart 1988.
