Eerste Nederlandse homo- en lesbische tijdschriften
In 1932 verscheen in Nederland het eerste homotijdschrift. In de daaropvolgende decennia zijn er nog vele homo- en lesbische bladen gevolgd. Met name in de jaren zestig werden door middel van homotijdschriften de maatschappelijk discussie en emancipatiebeweging aangewakkerd. Vanaf de jaren tachtig werden er ook lesbische tijdschriften opgericht om bij te dragen aan de opkomende feministische vrouwenbeweging.
AUTEUR: Jasmijn ter Haar
THEMA: Grassroot, Cultuur
Levensrecht

Het allereerste homotijdschrift was Wij, dat in 1932 het licht zag maar slechts een zeer kort leven was beschoren. In 1939 werd Levensrecht onder redactie van Nico Engelschman en Jaap van Leeuwen opgericht, waarvan het eerste nummer in maart 1940 verscheen.

Het was een tijdschrift voor en door homoseksuelen, en bevatte artikelen over de geschiedenis van homoseksualiteit, homoseksuele kunstenaars en schrijvers, ontwikkelingen in wetenschappelijk onderzoek naar homoseksualiteit en andere maatschappelijke discussies die te maken hadden met homoseksualiteit.

Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog moest de uitgave van het tijdschrift na vier nummers worden gestaakt. In 1946 hervatten Engelschman en Van Leeuwen de publicatie van het tijdschrift. In 1948 ontving Levensrecht een negatief oordeel van de Commissie van Advies voor de Pornobestrijding. Door het schandaal dat hierop volgde werd het tijdschrift in februari 1948 stopgezet.

Uit de lezerskring van Levensrecht was in 1946 onder Engelschman en Van Leeuwen de Shakespeareclub ontstaan. Deze organisatie was enerzijds gericht op de belangenbehartiging van homoseksuelen en anderzijds op hun maatschappelijke acceptatie. Na het staken van Levensrecht publiceerde de Shakespeareclub – die vanaf 1949 Cultuur- en Ontspannings Centrum (COC) heette – tussen 1946 en 1964 nog een aantal homotijdschriften, respectievelijk Maandbericht, Mededelingenblad en Vriendschap. Deze tijdschriften waren echter specifiek op leden gericht en bleven daardoor voornamelijk binnen besloten kring.

Dialoog

Met de oprichting van het tijdschrift Dialoog ging het COC vanaf 1965 weer de confrontatie met de buitenwereld aan. Dit tijdschrift werd niet alleen uitgegeven voor leden van het COC, maar was bedoeld voor alle geïnteresseerden. De redactie bestond uit zowel homo- als heteroseksuelen.

Het blad was erop gericht om het gesprek over homoseksualiteit in de samenleving en de acceptatie van homoseksuelen te bevorderen. De inhoud van het tijdschrift was echter vaak omstreden en werd nog steeds voornamelijk door leden van het COC gelezen. Door de lage opbrengsten moest Dialoog na drie jaar alweer worden opgeheven.

Seq

In 1969 richtte het COC een nieuw tijdschrift op: Seq. Dit tijdschrift was niet zozeer gericht op politieke discussies en de emancipatiestrijd voor homoseksuelen, maar legde de nadruk meer op de overeenkomsten tussen homo- en heteroseksuelen en op ‘gewone’ dagelijkse dingen die interessant waren voor de lezer.

Omdat Seq zich hierdoor niet veel van andere lifestylebladen onderscheidde, ontstonden er al snel discussies over de koers van het tijdschrift. Toch bleef Seq onder verschillende namen en redacteurs tot 2009 bestaan.

Homologie

Met de opmars van homostudies eind jaren zeventig gingen behalve het COC ook andere organisaties homotijdschriften publiceren. In 1978 kwam Tijdschrift voor Homologie (later: Homologie) tot stand. In nauwe samenwerking met Homodok, het Documentatiecentrum Homostudies, publiceerde het cultureel-wetenschappelijke tijdschrift over de geschiedenis van homoseksualiteit en ontwikkelingen binnen homostudies.

Gay Krant

Vanaf 1980 verscheen de Gay Krant. Tot het faillissement in 2013 was dit het grootste tijdschrift voor homoseksuelen, lesbiennes en biseksuelen van Nederland. De Gay Krant werd opgericht door Henk Krol en Joop Boonstra voor de gaybar Du Masher in Eindhoven.

Vanaf 1987 werd de Gay Krant een professionele organisatie. Het was het eerste tijdschrift dat voorlichting gaf over aids. Later hield het blad zich vooral bezig met cultuur en trends. In 2017 werd ter opvolging van de Gay Krant de website Gaykrant gelanceerd, anno 2021 het grootste lhbti+-mediaplatform van Nederland en België.

Diva

De eerste lesbische vrouwentijdschriften werden pas vanaf de jaren tachtig gepubliceerd. Een ervan was Diva. Vanaf maart 1982 werd dit tijdschrift uitgegeven door Stichting Tribade om de emancipatie van lesbische vrouwen te bevorderen en een bijdrage te leveren aan de lesbische cultuur. Mede omdat het niet lukte om het tijdschrift door een uitgeverij te laten publiceren moest de uitgave van Diva in 1986 gestaakt worden.

Lust en Gratie

Een succesvoller lesbisch tijdschrift was Lust en Gratie. Dit culturele tijdschrift verscheen voor het eerst in 1983 en richtte zich voornamelijk op lesbische kunst en literatuur, maar ook wetenschap ‘mits ze zich van haar grijze driedelige kostuum ontdoet’ om zo ‘de traditioneel geworden scheiding tussen kunst en wetenschap te doorbreken’.

Tot 2001 werd Lust en Gratie driemaandelijks uitgebracht. Daarna moest het tijdschrift worden stopgezet vanwege een gebrek aan subsidie en omdat het geen uitgeverij meer had.

Fotocredits
Getoonde materialen komen uit het IHLIA-archief, tenzij anders vermeld. Van links naar rechts, boven naar beneden:

Tijdschrift Extra Van het Revenummer [van het tijdschrift] Dialoog bij de verlening van de P.C. Hooftprijs aan Gerard Kornelis van het Reve; bijdragen van J.J. Abspoel ... [et al.]. Alle aan Van het Reve gewijde artikelen van o.a. Bibeb, Andreas Burnier, Jan Cremer, Rinus Ferdinandusse, Jan Rogier en Hans Plomp. Uitgegeven door: Stichting Dialoog in Amsterdam (1969)

Tijdschrift Levensrecht: maandblad voor vriendschap en vrijheid. [Bob Angelo (1913-1988) pseudoniem van Niek Engelschman]

Wit T-shirt met voorpagina foto van twee jonge mannen met ontblote torso en de tekst: 'De GAYkrant De krant zoals ik me voel.' (1980-1990)

Tijdschrift Vriendschap: maandblad voor de leden van het Cultuur- en Ontspanningscentrum, Amsterdam. Ondertitel varieert. - Verscheen 1× per maand. - Voortzetting van Levensrecht: maandblad voor vriendschap en vrijheid.

Literatuur en bronnen

Archief DIVA. Lesbisch Tijdschrift (geraadpleegd 14 mei 2021).

Maks Banens, De eerste jaren van het COC. In Michael Dallas (red.), Homojaarboek 1 (Amsterdam 1981) 133-152.

COC, Over ons (geraadpleegd 14 mei 2021).

Gay Krant, Een kwart eeuw Gay Krant (geraadpleegd 16 mei 2021).

Gaykrant, Over ons (geraadpleegd 16 mei 2021).

Redaktioneel. In: Lust en Gratie 1, 1 (1983-1984) 6-8.

Rob Tielman. Dutch Gay Emancipation History 1911-1986. In: Journal of Homosexuality 12, 2 (1987) 9-17.

Filter