Eveline Luberta Eshuis (Evelien) werd op 25 november 1942 geboren in een middenstandsgezin in Amersfoort. Eshuis groeide op in de gemeenschap van een volkshogeschool: een vormingsinstelling om de normen en waarden van plattelandslieden te emanciperen. Hoewel ze hier prettig opgroeide voelde ze zich er eenzaam. Na haar gymnasium-alfa ging Eshuis andragologie studeren – de studie van de opvoeding en vorming van volwassenen – aan de Universiteit van Amsterdam.
Na haar studie werkte Eshuis als lerares en buurtwerker in Amsterdam. Ze werd onderdeel van de radicaallesbisch-feministische beweging, die een drijvende kracht bleek te zijn binnen de tweede feministische golf in Nederland. De vrouwen hielden onder andere bewustwordingsbijeenkomsten in vrouwenhuizen en organiseerden demonstraties. Eshuis voelde zich direct verbonden met de beweging, ‘waar mensen enthousiast met elkaar bezig waren om de toekomst uit te vinden’.
Hoewel Eshuis het inhoudelijk met de strijdbare vrouwenbeweging eens was, wilde ze meer verbinden zodat de inhoud ook echt beleid kon worden. Ze werd in 1972 lid van de Communistische Partij van Nederland (CPN) en besloot zich in 1982 kandidaat te stellen: ‘Heel veel vrouwen die helemaal niets met de CPN hadden, stemden toch op mij (…) vanuit ‘dit is een radicaal feministische stem.’ Vanaf 1983 zat Eshuis in de Tweede Kamer.
Eshuis was het eerste openlijk lesbische Tweede Kamerlid van Nederland. Ze was niet van plan haar lesbische identiteit te verhullen en droeg vanaf haar eerste dag in de Kamer een roze driehoek op haar kleding. Dit embleem werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s gebruikt om zichtbaar te maken welke gevangenen vermeend homoseksueel waren. In de jaren zestig en zeventig werd de roze driehoek een geuzensymbool en werd er aandacht mee gevraagd voor homovervolging.
Eshuis droeg het embleem duidelijk zichtbaar als teken van haar geaardheid. Ze benadrukte het belang van zichtbare homoseksuelen in de Tweede Kamer: ‘Het is niet zo dat het klimaat [van de Tweede Kamer] specifiek anti-homo is, maar het klimaat is onderdrukkend voor alles wat niet in het blanke heteromannen patroon past. (…) We bestáán niet in het denken van die mensen daar.’
- Evelien Eshuis
Eenmaal in de Tweede Kamer had Eshuis grote moeite met de manier waarop haar CPN-fractie politiek bedreef. Ze had verwacht dat de fractie voor een feministische werkwijze zou kiezen met gelijke en gedeelde verantwoordelijkheid en zonder seksistisch gedrag: ‘Het feminisme van de Tweede Kamerfractie is gereduceerd tot het af en toe opkomen voor vrouwenbelangen en incidenteel een feministisch geluid in een debat.’ Graag had ze meer solidariteit, samenwerking en onderlinge constructieve kritiek gezien, geen individuele machtslust.
Eshuis maakte zich niet enkel hard voor gelijkwaardigheid voor vrouwen en homoseksuelen: ‘Ik heb ook niet de hele dag het gevoel: wat ben ik toch een pot of zo, en dat mijn hele politieke leven daardoor gekleurd is.’ Zo was ze lid van het partijbestuur en hield zich onder andere bezig met economische zaken, financiën en milieubeheer.
Eshuis verwierf bekendheid met haar initiatief voor de parlementaire enquête naar het RSV-concern. De sluiting van de scheepswerven van dit concern waren onvermijdelijk, maar de overheid hield het bedrijf overeind om grootschalig ontslag te voorkomen. Uiteindelijk ging het concern alsnog failliet, wat honderden miljoenen kostte. De enquêtecommissie die door Eshuis werd geïnitieerd, had meer middelen om bedrijven te controleren en zo uit te vinden hoe wanbeleid op deze schaal in de toekomst voorkomen kan worden. Hoewel de commissie in politiek en media geprezen werd, leed de CPN in juni 1986 een verkiezingsnederlaag en moest de partij de Tweede Kamer verlaten.
Na haar Kamerlidmaatschap bleef Eshuis zich inzetten voor een prettige leefomgeving voor alle Nederlanders en werd ze secretaris van de stadsdeelraad van De Pijp. Ze bleef actief in de homo- en vrouwenbeweging, onder andere als lid van LesPol als bestuurslid van het Gay and Lesbian Filmfestival en het feministische maandblad Opzij.
Daarnaast was Eshuis bestuurslid van de Schorerstichting, een stichting die zich tot 2012 bezighield met de psychische en lichamelijke gezondheidszorg voor homoseksuelen.
Eshuis staat voor trots op lesbisch en feministisch zijn: ‘Ik straal dat uit in al mijn poriën.’ Ze heeft bijgedragen aan de zichtbaarheid van de belangen van homoseksuelen en vrouwen, waardoor de nieuwe generatie even enthousiast kan blijven bouwen aan een nieuwe toekomst als zij altijd heeft gedaan.
Aletta Jacobs Fonds, ‘Radicaal feminisme in de jaren 70’, versie 2020 (geraadpleegd op 15 maart 2021).
Redactie Parlement.com, ‘Communistische Partij van Nederland (CPN)’, versie 2021 (geraadpleegd op 12 maart 2021).
Redactie Parlement.com, ‘Drs. E.L. (Evelien) Eshuis’, versie 2021 (geraadpleegd op 12 maart 2021).
Atria Kennisinstituut, ‘Moving Lesbians: Evelien Eshuis (politicus, bestuurslid Schorerstichting), versie 26 juli 2016 (geraadpleegd op 15 maart 2021):
Foto Evelien Eshuis. Gemaakt door Catrien Ariëns (1983)
Vrolijke foto van Evelien Eshuis (links) en Anoesjka (rechts) zittend op de vensterbank van het geopende raam. Gemaakt door Gon Buurman (1996)
Artikel 'Evelien Eshuis als pot de tweede kamer in.' In: Homologie (1982)
J.C. van Herk, 'Evelien Eshuis als pot de Tweede Kamer in: “ik wil geen maskotte zijn.”' In Homologie, herfst 1982.
Evelien Eshuis. In Het Parool, 18 december 1987.
Gaby van der Mee, 'Neo-demokratie.' In De Waarheid, 24 februari 1983.
Gaby van der Mee, 'Het feminisme in de CPB, wat is er van geworden?' In De Waarheid, 20 oktober 1983.
Constant Vecht, Evelien Eshuis: 'Enquête winst voor democratie.' In De Waarheid, 26 maart 1983.
