Fridi Martina werd geboren op Curaçao en verhuisde in 1971, toen ze 21 was, naar Nederland. In 1974 werd ze toegelaten tot de Amsterdamse theaterschool en in 1981 voltooide ze haar vakopleiding. Martina verwierf bekendheid met haar theaterstukken, zoals Siegu pa kolo (Kleurenblind, 1978), en haar liedjes. Als actrice speelde ze ook in televisieseries, waaronder Vrouwenvleugel (1993, seizoen 1) en De Erfenis (2004).
Samen met kunstenaar Margareth Adama opende Martina in 1986 Villa Baranka aan de Prins Hendrikkade in Amsterdam. Villa Baranka, wat zich vertaalt als ‘rotsvilla’ in het Papiamentu, was een salon voor theater, kunst, muziek en lezingen door en voor kunstenaars met een migratieachtergrond in Nederland. Martina en Adama organiseerden regelmatig vrouwenfeesten en -avonden, hoewel die nooit als lesbische samenkomsten werden betiteld.
Zoals Martina uitlegde in een interview in 1990: ‘Ik heb hier één keer per maand vrouwenavonden georganiseerd en daar kwamen alleen maar lesbische vrouwen. Maar ik heb nooit een avond georganiseerd om erover te praten. Nooit niet. Waar moet ik nog over praten? Hoe je het doet? Nou dan worden ze te ondeugend.’
De vrouwenavonden waren voor Martina en Adama meer dan alleen een café waar je een praatje maakte met een drankje erbij. Ze wilden een ‘salon’: ‘Telkens nodigen we een à twee vrouwen uit die bijvoorbeeld kunstenaars, musici, dichters en filosofen zijn en waarmee dan een gesprek gevoerd wordt.’
Aanvankelijk werden de vrouwenavonden elke laatste vrijdag van de maand georganiseerd. Het gebouw fungeerde als een plek waar verschillende theatervoorstellingen werden geprogrammeerd en uiteenlopende tentoonstellingen van kunstenaars met diverse culturele achtergronden werden gehouden. In 1989 sloot Villa Baranka haar deuren.
Martina identificeerde zichzelf niet als lesbisch of biseksueel. Integendeel, ze weigerde herhaaldelijk deze categorieën te gebruiken en communiceerde haar seksualiteit op een beschrijvende manier. Zoals ze stelde in 1990: ‘Het maakt voor mij in principe niet zoveel uit of het nou met een man of met een vrouw is. Het is wel zo dat ik in mijn leven merk dat ik voor vrouwen kies, omdat ik het geduld gewoon niet kan opbrengen met mannen.’ Als je op Curaçao zin hebt in seks dan ‘doe je dat gewoon’, volgens Martina. Ze zei dat voor zover ze wist er ‘veel vrouwen zijn die seks hebben met vrouwen, maar dat maakt ze niet per se lesbisch’.
In die zin bekritiseerde Martina, net als sommige Surinamers en Caribische Nederlanders, de categorie van lesbisch-zijn en omarmde ze een begrip van seksualiteit dat meer van de praktijk uitging. ‘Ik heb dus wel seks met een vrouw, maar dat maakt me niet lesbisch.’ Haar kritiek heeft haar er echter niet toe gebracht om deelname aan expliciet lesbische evenementen te weigeren. Zo nam ze in 1986 deel aan een panel op het lesbische festival ter viering van het veertigjarig bestaan van de belangenorganisatie COC en was ze in 1988 presentatrice op het lustrumfeest van het Lesbisch Archief in Amsterdam.
Na de paneldiscussie op het festival van 1986, waarin ze samen met een andere actrice – Josee Ruiter – het theater in Nederland thematiseerde, werd Martina gevraagd hoe ze in haar theater met het lesbische thema omging. Martina reageerde kordaat: ‘Ik woon en werk met een vrouw, maar noem dat niet lesbisch.’ In een artikel dat een maand later verscheen, legde Martina uit dat het volgens haar typisch witte, westerse vrouwen waren die de nadruk wilden leggen op de lesbische identiteit: 'Ik vind het onzin om je seksuele geaardheid te koppelen aan je hele doen en laten. Ik ben me bewust van de noodzaak dat er strijd gevoerd moet worden, alleen is dat vaak zo fanatiek. (…) Ze vroegen mij om lesbisch-theater, maar wat is dat? Wat wil je in zo'n theater zien?'
Na ruim 25 jaar in Nederland te hebben gewoond, verhuisde ze in 1997 terug naar Curaçao. Daar zette ze haar theaterwerk voort. Bovendien nam ze vier albums op, produceerde ze een film en regisseerde ze een dramaserie voor de lokale televisie. In 2014 stierf ze aan de gevolgen van de spierziekte ALS.
- Fridi Martina
Portret van de Antiliaanse Fridi Martina (1950-2014) spelend op staande trommels. Zij was zangeres en actrice in series als Vrouwenvleugel en Onderweg naar morgen. Gemaakt door Gon Buurman (1990)
Portret van Fridi Martina tijdens een optreden op het festival Erotiek in tekst en beeld. Dit festival werd georganiseerd door Vrouwenkultuurgroep Rosa in Utrecht, 24 en 25 november 1989. Gemaakt door Marian Bakker (1989)
Astrid Rijkes & Fridi Martina. (1987). Face-à-face met Fridi Martina. Ma'dam, 2. 3-4.
Homonos, Homoseksualiteit op de Nederlandse Antillen, Ali Karacabay interview met Fridi Martina en Felix de Rooy, NOS, radio-interview, uitgezonden 20 juli 1990. Beeld en Geluid Archief.
Registratie op dvd van het Lesbisch Festival (5 en 6 december 1986) ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van het COC, IHLIA LGBTI Heritage Archief.
Wigbertson Julian Isenia. (2021). Queer Sovereignties: Re-imagining Sexual Citizenship from the Dutch Caribbean. In The Routledge Companion to Sexuality and Colonialism, edited by Chelsea Schields & Dagmar Herzog. Routledge.
