De lesbisch-feministen manifesteerden zich binnen de tweede feministische golf als radicale groepering, die ideologisch gezien nog wel eens botste met de hoofdstroom. Ondanks dat zouden ze uiteindelijk een van de drijvende krachten achter de tweede feministische golf worden.
De lesbisch-feministische beweging kwam tijdens de jaren zeventig en tachtig op voor lesbische vrouwen, die zowel om hun vrouw-zijn als om hun homoseksualiteit werden gediscrimineerd. De beweging kaartte aan dat normale gedragscodes in werkelijkheid heteronormatief zijn en stelde dat alleen een vrije lesbienne die huwelijk en gezin verwerpt volledig onafhankelijk kan zijn van het patriarchaat: een door mannen gedomineerde samenleving.
Deze visie maakte vrouwenliefde naast een seksuele voorkeur tevens een politieke keuze: als goede feminist ben je lesbisch. In de huidige tijd is het voor veel mensen moeilijk voor te stellen wat dit gedachtegoed inhield, maar dankzij fotografen zoals Gon Buurman en Marian Bakker is het letterlijk voorstelbaar gemaakt.
Gon Buurman groeide op in een christelijk milieu, trouwde in 1963 met een man en stopte – zoals destijds gebruikelijk was – met werken. Elf jaar en twee kinderen later strandde het huwelijk. Buurman werd voor het eerst verliefd op een vrouw en hoewel ze het zelf heel gewoon vindt om zowel voor vrouwen- als mannenliefde open te staan, was dit voor haar omgeving minder vanzelfsprekend: ‘ik raakte mijn schoonfamilie kwijt; ik raakte mijn eigen ouders er zelfs door kwijt. Mensen oordelen gauw.’
Buurman werd lid van de Haagse feministische actiegroep Man Vrouw Maatschappij en verhuisde enkele jaren later naar de vrouwencommune Brood en Rozen in Amsterdam. Het feminisme opende haar ogen voor haar eigen mogelijkheden en talenten.
Op veertigjarige leeftijd mocht Buurman tijdens een vakantie in Frankrijk een camera lenen en was op slag verliefd. Eenmaal thuis leerde ze zichzelf professioneel fotograferen door kritisch te kijken naar elk detail van elke foto die ze maakte.
Haar lievelingsonderwerp was en bleef de mens, in al zijn diversiteit. Haar iconische portretten werden bekend om hun intieme blik op ongebruikelijke levensverhalen. Buurman fotografeerde met name sociale groepen die als minderheid werden beschouwd: ‘Ik heb heel veel mooie mensen ontmoet: niet qua uiterlijk, maar qua zijn. Het zijn voornamelijk vrouwen die ik ontmoet heb in mijn leven die zo anders zijn dan dat ik ben. (…) Daar leer ik van.’
Buurman geldt als een van de belangrijkste fotografen van de tweede feministische golf. Ze legde demonstraties vast, zoals Vrouwen tegen gedwongen heteroseksualiteit (1979) en Wij Vrouwen Eisen: abortus uit het Wetboek van Strafrecht (1980), maakte foto’s in vrouwencafé Saarein en schoot de omslagen van de Vrouwenkrant.
In 1987 publiceerde Buurman haar eerste fotoboek: Poseuses. Portraits of Women. Bij het grote publiek werd ze bekend door het fotoboek Aan hartstocht geen gebrek (1991), over het erotische leven van mensen met een handicap.
- Gon Buurman
Bakker begon als amateurfotograaf in 1977 met het portretteren van zichzelf en haar vriendinnen, maar al snel kwamen hier reportagefoto’s van feministische en lesbische activiteiten bij. Deze reportagefoto’s werden vooral in feministische en lesbische boeken en folders geplaatst. Haar foto’s van het lesbische circuit waren te zien in tijdschriften zoals Ma’dam, Diva en De Leesbril.
Van 1979 tot 1984 woont Bakker met haar jongste zoon in een vrouwengroep in het gekraakte NRC-Handelsbladgebouw. De foto’s die ze maakte van de woongroep Citadel werden op diverse locaties geëxposeerd.
In 1981 startte ze met een studie Visuele Communicatie aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten om haar werk naar een nieuw niveau te kunnen tillen. Bakkers nieuwe unieke stijl van zwart-wit reportagefotografie toont de gelijkheidsstrijd van de tweede feministische golf en legt het dagelijks leven, de organisaties en acties vast van lesbische vrouwen.
De foto’s leidden onder andere tot een samenwerkingsproject met fotograaf Jan Carel Warffemius in 1989. Samen verzorgden ze een diaprojectie van het homo-lesbische leven in Amsterdam voor de expositie Goed Verkeerd. In 1993 maakten ze foto’s voor een fotoboek bij het bidboek ter ondersteuning van de actie om de Gay Games naar Amsterdam te halen.
Deze actie slaagde en Bakker werkte van 1995 tot 1998 als fotograaf voor de Games. Tijdens de spelen was voor het eerst de foto expositie Lesbian ConneXion/s te zien, samengesteld door Marian Bakker en Traude Buehrman, waaraan zestig fotografes uit vijftien Europese landen meededen, waarvan vijf Oost-Europese landen.
Na de Gay Games reisde Bakker samen met haar partner Ditte Wessels (ook fotografe) met de expositie naar o.a. Ljubljana, Zagreb, Sint-Petersburg, Belgrado en San Francisco. Ze organiseerden er fotoworkshops bij.
Hoewel zowel Buurman als Bakker niet enkel lesbische vrouwen van de beweging voor hun camera’s hebben gehad, kan hun grote bijdrage aan de zichtbaarheid en emancipatie van lesbische vrouwen in Nederland niet over het hoofd worden gezien. Via hun lenzen is het lesbische leven van de afgelopen decennia vereeuwigd voor toekomstige generaties.
Het werk van beide vrouwen is met het publiek gedeeld in samenwerking met IHLIA LGBTI Heritage. Bakker werkte van 2002 tot 2009 bij IHLIA, waar ze o.a. exposities samenstelde, zoals Wij gaan ons echt verbinden, over het huwelijk van homo- en lesbische stellen. In 2009 organiseerde ze de expositie Oog voor Vrouwen/Eye4women, met een overzicht van haar reportagefoto’s uit de jaren tachtig en negentig.
Van Buurman en Bakker is een groot deel van het homospecifieke werk geschonken aan IHLIA, zodat het vrij toegankelijk is.
Atria Kennisinstituut, Gon Buurman fotograaf, versie 20 februari 2017 (geraadpleegd op 8 april 2021):
Atria Kennisinstituut, Moving lesbians/Gezichten van de lesbische beweging: Gon Buurman (fotografe), versie 26 juli 2016 (geraadpleegd op 8 april 2021):
Verslag van de opening van de IHLIA-tentoonstelling OOG VOOR VROUWEN en 2 interviews met MVS (juni 2009):
Marian Bakker, Eye4women. Nederlandse lesbische subcultuur van de jaren tachtig en negentig (Amsterdam 2009).
Amanda Perla, Looking through a lens. The perception of femininity and how it is portrayed in Dutch photography (Amsterdam 1999).
Boekcover Oog voor vrouwen, Eye 4 women: Nederlandse lesbische subcultuur van de jaren tachtig en negentig, fotografie Marian Bakker; [voorwoord Joke Swiebel; vertaling en redactie Hannie van Herk; met bijdragen van Annet de Kruijf ... et al.]. Uitgegeven door: IHLIA in Amsterdam (2009)
Foto van Gon Buurman tijdens de tentoonstelling Lesbian Connexions 1998 in de Arthotheek Oost in Amsterdam. Gon wijst naar een tentoongestelde foto uit haar boek Over liefde (1998)
Brochure Lesbian ConneXion/s samenstelling Marian Bakker en Buro Wat, Uitgave: Stichting Lesbian ConneXion/s, Amsterdam 2000.
Foto tegenlicht portret van fotograaf Marian Bakker die haar camera scherpstelt. Gemaakt door: Ditte Wessels (1990)
Romy van Dijk, ‘Lesbisch feminisme: vrouwenverlichting of slaapkamerpolitiek?’. Op Expreszo online queer magazine, versie 13 september 2019 (geraadpleegd op 8 april 2021).
‘Foto’s van Gon Buurman deel 1’. Op de website van Vrouwen Nu Voor Later, versie 2018 (geraadpleegd op 8 april 2021).
Zita de Hoog, ‘Oog voor haar’. Op Lover, versie 26 juni 2009 (geraadpleegd op 8 april 2021).
Ihlia-homodok, ‘Biografie fotografe Marian Bakker (1944-heden)’. Op de website bij de expositie Eye4Women, versie 2021 (geraadpleegd op 8 april 2021).
Nathalie van Regenmortel, ‘Aletta van Nu: Fotograaf Gon Buurman’. Op de website van Atria, versie februari 2017 (geraadpleegd op 8 april 2021).
