Tot de jaren zeventig was de lesbische subcultuur in Nederland bijna onzichtbaar. Ontmoetingsplekken waren verstopt. Mieke Martelhoff, eigenares van café Vivelavie, kan zich herinneren dat ze bij de Taboe voor een dichte deur stond die pas openging nadat de portier door het kijkgaatje had gecontroleerd of er geen man voor de deur stond. Maaike Meijer, hoogleraar genderstudies en activiste, vertelt:
Ontmoetingsplaatsen en plekken van herinnering werden vooral mondeling overgeleverd van minnares op minnares, van vriendinnenclub op vriendinnenclub.’
Amsterdam had vanaf 1927 wel café ’t Mandje, maar hier mocht lang niet gezoend of geflirt worden, en bij elke nieuwe klant werd kritisch gekeken of het geen hetero was op zoek naar een reden om de tent te sluiten.
Eind jaren zeventig begon de situatie te verbeteren. Zo opende een collectief van tien vrouwen, onder wie activiste Marjan Sax, in 1978 Saarein, een typische bruine kroeg. Dit vrouwencafé liet lange tijd alleen vrouwen toe. Vanaf 1999 zijn alle ‘queer-minded mensen’ welkom, maar Saarein trekt nog steeds een vooral vrouwelijk publiek.
Begin jaren tachtig konden vrouwen terecht bij Dansfloor. De Telegraaf schreef over deze vrouwendiscotheek: ‘Feministen, lesbiënnes, punkmeisjes, maar ook huisvrouwen, die wel eens een avondje willen stappen zonder manlief, wagen een dansje bij Floor.’
De sfeer is uniek, er is geen gevoel van competitie en iedereen doet en draagt wat ze wil. De muziek past zich aan de diversiteit van het publiek aan, met blokken met afwisselende genres. Aangezien vrouwen destijds vaak minder geld te besteden hadden dan mannen, was Dansfloor goedkoper dan andere discotheken. De discotheek moest al snel sluiten, maar in 1987 opent mede-eigenaar Floor Dweelaard een nieuwe vrouwendiscotheek: Labyrinth.
Dweelaard was van mening dat lesbiennes behoefte hadden aan een eigen discotheek: ‘Er is een gigantisch horeca-aanbod in Amsterdam, maar vrouwen kunnen eigenlijk alleen maar naar hetero-cafés. Of naar Saarein, maar daar kun je niet dansen.’
Verder legde ze uit dat vrouwen uit wilden kunnen gaan zonder lastiggevallen te worden. Vrouwen onder elkaar zou voor een ontspannen sfeer zorgen, al sloot Dweelaard niet uit dat lesbiennes ook stevig op de versiertoer zouden gaan: ‘Lesbische vrouwen gaan ook op jacht, hoor. Ja, dat zal ik wel weer niet mogen zeggen, maar het is wel zo.’
De discotheek was bedoeld als een uitnodigende plek voor zowel heterovrouwen als lesbiennes. De eerste vrijdag van de maand mochten de vrouwen één man meenemen. In 1989 moest Labyrinth sluiten vanwege faillissement.
Mieke Martelhoff opende in 1980 café Vivelavie aan de Nieuwezijds Voorburgwal in Amsterdam. In haar eigen huis nodigde ze altijd al veel mensen uit, en deze zelfde mensen waren de eerste gasten in haar café. Het contrast tussen de avonden in Vivelavie en die in ’t Mandje vijftig jaar eerder was groot. Waar in ’t Mandje amper fysiek contact mocht zijn, werd in Vivelavie veel gekust en moest soms de wc opengebroken worden omdat daar mensen aan het vrijen waren.
In 1984 werd het pand verwoest door een brand en verhuisde Vivelavie naar de hoek van de Amstelstraat en de Paardenstraat. Het nieuwe pand had grote ramen, waardoor niets verborgen bleef. Dat zorgde in het begin voor onrust: bezoekers waren niet gewend om gezien te kunnen worden. Maar eind jaren negentig hoorde je daar niemand meer over. Martelhoff merkte op: ‘En zo moet het. Er is gelukkig veel veranderd sinds ik zelf stond aan te bellen bij de Taboe.’
Ze vond de Amstelstraat wel vies toen ze zich er vestigde en begon prompt bezems uit te delen aan buren om de straat schoon te vegen. Toen in 1989 aan de overkant discotheek iT opende brak een gouden tijd aan. Martelhoff organiseerde samen met iT-eigenaar Manfred Langer feesten zoals Mieke & Manfred’s Lesbian Party!.
Ook was Martelhoff initiatiefnemer van de vrouwenfeesten in discotheek Marcanti Plaza tijdens de Gay Games in 1998. Deze feesten waren wel exclusief voor vrouwen. Daarnaast organiseerde ze tijdens de Amsterdam Pride elk jaar een straatfeest in de Paardenstraat en financierde ze een boot voor de Canal Parade.
Het café trok vooral vrouwelijk publiek, maar Martelhoff noemde het zelf geen vrouwencafé: ‘Dat klinkt zo eng feministisch.’ Mannen waren dan ook welkom in Vivelavie: ‘Soms kreeg ik commentaar: Goh, Mieke, wat zijn er veel mannen binnen. Dan keek ik om me heen en kon ik er drie of vier tellen.’ In dat geval liet ze de klagers weten dat ze altijd weg konden als ze zich daaraan stoorden.
In 1999 werd Martelhoff benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau voor haar inzet voor vrouwenemancipatie en in 2017 kreeg ze een Women Friendly City-plaquette van de Gemeente Amsterdam, voor haar bijdrage aan een veilige uitgaansplek voor vrouwen.
In 2017 sloot Vivelavie haar deuren. Martelhoff zette een bericht op Facebook om mensen uit te nodigen voor de laatste avond in het café. Ze voegde eraan toe: ‘Beste dames, er zullen vast een ex en een ex van een ex komen, maar het is mijn feestje en wie ruziemaakt, gaat er met kop en kont uit.’
Na het sluiten van Vivelavie zijn er weinig lesbische uitgaansmogelijkheden over in Amsterdam. Met de komst van apps zoals Tinder lijkt het misschien ook minder nodig om lesbische ontmoetingsplekken te hebben. Sociologe Linda Duits is het hier niet mee eens: ‘Het is de plek waar je als jonge lesbienne om je heen kunt kijken en kunt uitvinden hoe anderen het doen.’ Martelhoff zou ook graag een nieuwe Vivelavie zien waar lesbiennes samen kunnen feesten.
Overzichtsfoto van vrouwen zittend en staand op straat voor vrouwencafé Saarein te Amsterdam. De vrouw in de gestreepte trui in het midden is Gerda Hospers en de vrouw die zich over haar heen buigt is Jennie. De foto is genomen tijdens de viering van het 11-jarig bestaan van dit café op 20 augustus 1989. Gemaakt door Marian Bakker (1989)
Overzichtsfoto van vrouwen in het vrouwencafé Saarein op Koninginnedag 30 april 1989, in Amsterdam. Riny Meijer staat achter de bar links en Marie Hoenderboom rechtsonder. Gemaakt door Marian Bakker (1989)
Portret van de lesbische Mieke Martelhoff. Zij is de eigenaresse van het vrouwencafé Vivelavie te Amsterdam. Gemaakt door Gon Buurman (1998)
Foto van drie butches dansend in La Strada in Amsterdam. Links Birgitta Vereecke en in het midden Bettien Hermeler, rechts Marleen Slob. Gemaakt door Gon Buurman (1987)
Rode Wuppie met een witte strook met daarop de tekst: 25 jaar Bar Vivelavie. Voor de tekst staat het logo van Vivelavie (2005)
Button Saarein is 40! (2018)
Witte rechthoekige sticker. In het midden een afbeelding van een parketvloerpatroon. Diagonaal eroverheen in zwarte en zwartomlijnde letters de tekst DANSFLOOR. Bovenin in zwarte letters: vrouwendiscotheek, onderin: haarlemmerstraat 25 amsterdam tel.222136. Opdrachtgever: Floor Dweelaard (1982)
Foto van drie lachende vrouwen voor café Vivelavie te Amsterdam. Gemaakt door Marian Bakker (1993)
Foto van Bettien Hermeler links in gesprek met een model dat aan de bar zit van de vrouwendiscotheek Dansfloor in Amsterdam. Gemaakt door Gon Buurman (1980)
AT5, ‘De Straten op bezoek bij Mieke Martelhoff: “De stad heeft een nieuwe Vivelavie nodig”’. Op de website van AT5, 5 september 2020.
Hans van der Beek. ‘Legendarisch vrouwencafé Vivelavie sluit zijn deuren’. In Het Parool, 23 juni 2017.
Café Saarein, ‘Onze geschiedenis’. Op de website van Café Saarein.
Hilda Bouma, ‘Te duur gebouw nekt enige vrouwendisco’. In Het Parool, 24 maart 1989.
Hilda Bouma, ‘Kan ik hier nou nergens even dansen?’. In Het Parool 19 maart 1990.
Paul Hofman, ‘Mieke Martelhoff “Ambassadeur met een koninklijk tintje’. Op de website van Pride Amsterdam (2018).
Wilma Kieskamp, ‘Vive la vie, laten we genieten van elkaar’. In Trouw, 27 juli 1998.
Yvonne Kroonenberg, ‘Drankzuchtig maar kuis is het lesbische leven’. In NRC Handelsblad, 25 augustus 1984.
Maaike Lange, ‘Waar is het lesbische nachtleven?’. In Het Parool, 15 juli 2018.
Stella Ruisch, ‘Dansfloor disco vol met vrouwen’. In De Telegraaf, 22 mei 1982.
Truus Ruiter, ‘Amsterdam geeft zijn lesbisch geheim prijs’. In de Volkskrant, 3 september 1994.
‘Vrouwen krijgen eigen discotheek. Labyrinth in Amsterdam gaat vanavond open’. In Het Parool, 14 mei 1987.
