Lydia Zijdel, geboren in 1951 in Utrecht, was als kind al dol op sporten. ‘Ik was zo’n meisje dat liever in een trainingspak dan in een jurk rondliep.’ Ambitie om topsporter te worden had ze nog niet. Ze had het lijf daar niet voor, en wilde zich niet beperken tot één sport. Het plan was zweminstructrice te worden, maar door een kniebreuk toen ze acht was, kon dit niet. Zijdel overwoog om zangeres te worden, maar zag hier vanaf: ‘Voor mij geldt: als ik de top niet kan bereiken, begin ik er niet eens aan.’
Door financiële omstandigheden kon Zijdel niet meteen studeren. In plaats daarvan ging ze naar de Zendingsschool in Oegstgeest om uitgezonden te kunnen worden door de Lutherse Kerk.
Toen ze twintig was ging Zijdel voor de kerk naar Tanzania. ’Afrika is de bakermat geworden van mijn denken over weerbaarheid, discriminatie en de multiculturele samenleving.’ In Tanzania werkte Zijdel voor een bisschop en leerde daarnaast Swahili. ‘Het was een geweldige tijd. Al zie ik achteraf wel dat ik meer van de Tanzanianen heb geleerd dan zij van mij.’
Na haar terugkeer naar Nederland kreeg Zijdel een baan aan de Universiteit van Amsterdam als trainer en opleider, daarnaast begon ze aan een parttime studie psychologie. Hierna studeerde ze psychotherapie op het hbo, en behaalde een MA of social science (disability studies and social and community studies) aan de universiteiten van Leeds en Leicester.
Ze trouwde met Jos van der Ark, die ze had leren kennen in Tanzania, maar tijdens hun huwelijk kwamen beiden uit de kast als homoseksueel. Ze waren goede vrienden en hadden een open huwelijk. De twee besloten uiteindelijk te scheiden toen Zijdel verliefd werd op de vrouw die haar eerste vriendin zou worden. Na de scheiding bleven ze vrienden. Toen Van der Ark een aantal jaren na de scheiding aids opliep heeft Zijdel hem met haar nieuwe partner verzorgd tot zijn dood in 1998.
In 1982 had Zijdel een auto-ongeluk waardoor ze in een rolstoel belandde. Destijds werkte ze nog aan de UvA en was ze zelfs in de race voor een Kamerzetel. Het ongeluk gaf haar leven een nieuwe wending. ‘Als ik naar dat ongeluk kijk, bedenk ik: “Het heeft zo moeten zijn.”’
Ze wilde na het ongeluk snel verder met haar leven en kreeg interesse in vechtsport. In 1984 deed Zijdel mee aan een zelfverdedigingsweekend voor gehandicapte vrouwen, waar haar liefde voor vechtsport begon. Ze wilde aikido doen, maar werd overal afgewezen, tot ze gebeld werd door aikidodocent Erik Louw: ‘Ik weet er niks van, ik weet niet hoe het moet, je kan de dojo niet in, maar het lijkt me te gek om met jou te trainen.’ Zo kreeg ze drie keer per week les in de dojo, privéles en groepsles.
In 1985 meldde ze zich aan voor een vrouwenvechtkamp in Valkenburg. Op dit kamp ontmoette ze de Amerikaanse trainer en docent Wendi Dragonfire. Zijdel is bij Wendi in de leer gegaan voor karate. Uiteindelijk heeft Zijdel een bruine band aikido en een zwarte band in karate behaald. Hiervoor moest zij aan dezelfde eisen voldoen als mensen zonder handicap.
Zijdel werd zelf docent en gaf zelfverdedigingslessen en weerbaarheidscursussen aan mensen met een handicap. Ook gaf ze les aan trainers over hoe ze in hun les om moeten gaan met mensen met een handicap. De lessen van Zijdel begonnen in Nederland, maar werden al gauw een internationaal succes. Zelfs zonder promotiemateriaal te sturen kreeg ze uitnodigingen vanuit alle continenten om les te komen geven. Ze werkte uiteindelijk vooral buiten Nederland. Dankzij haar internationale bekendheid was ze in 1994 scheidsrechter bij de Gay Games in New York.
Vechtsport is volgens Zijdel belangrijk voor mensen met een handicap, omdat vrouwen met een handicap vaak seksueel misbruik worden, en mensen met een handicap ook op andere manieren lastiggevallen worden. Naast fysieke verdediging is verbale verdediging ook belangrijk. Mensen die hulp bij algemene dagelijkse levensverrichtingen (adl) nodig hebben krijgen vaak te maken met mannen die je moeten helpen bij intieme handelingen. Zijdel leerde mensen om hierin hun grenzen aan te kunnen geven.
Haar lessen trokken in het begin vooral lesbische vrouwen met een handicap aan. In 1994 stelde Zijdel: ‘Bijna tachtig procent van de leerlingen is lesbisch.’ Waar ze aan toevoegde dat de aanwezigheid van een paar heterovrouwen bij een cursus als een opluchting voelde: ‘Ik was blij als er heterovrouwen op de cursus kwamen. Dat geeft het een moraliserende factor. Lesbo’s zijn af en toe onder elkaar een echt slangenvolk.’
Lydia Zijdel ervoer discriminatie niet alleen vanwege haar handicap, maar ook door haar seksualiteit en haar overgewicht. Ze merkte dat anderen met een handicap vaak niet tolerant waren. ‘Gehandicapten zijn heel erg homofobisch. Gehandicapten willen alles normaal. Normaal is hetero en getrouwd. Het liefst met een niet-gehandicapte. Alles wat daarvan afwijkt valt buiten de pot. Ze zijn heel erg conservatief en willen niets van homo’s of lesbo’s weten.’
Daarbij kostte het veel moeite zich te meten met vechtsporters zonder handicap. Doordat Zijdel zich altijd sterk opstelde, merkte ze dat de mensen om haar heen deze moeite niet altijd zagen. ‘Soms zien vrouwen – hoe dicht ze ook bij je staan – niet meer dat je gehandicapt bent en wat jij er allemaal extra voor moet doen. Dat is heel vreselijk.’
Zijdel heeft uiteindelijk een partner gevonden door een advertentie te plaatsen. Met kandidaat Guusje la Rivière was het liefde op het eerste gezicht. Ze zijn de dag dat ze elkaar ontmoetten meteen gaan samenwonen.
Lydia Zijdel is nog steeds actief bezig met vechtsport en adviseert ook over zaken rond rechten voor mensen met een beperking op Europees niveau en bij de Verenigde Naties.
Foto van de vechtlustige lichamelijke gehandicapte Lydia Zijdel. Met een gebalde vuist in een handschoen zit zij in een rolstoel voor een kamerscherm. Gemaakt door Gon Buurman (1990)
Artikel Gymteacher: als gehandicapte moet je vechten: interview met Lydia Zijdel door Karin Mulder voor Ma'dam (1988)
Artikel Twaalf jaar na auto-ongeluk: Lydia Zijdel vecht zich erboven op door Rob van den Berg voor de Gay Krant (1994)
Karin Mulder en Lydia Zijdel, Als gehandicapte moet je vechten. Interview met Lydia Zijdel. In Gymteacher 3, 5 (november 1988) 3-4.
Rob van den Berg en Lydia Zijdel, Twaalf jaar na auto-ongeluk: Lydia Zijdel vecht zich erboven op. In de Gay Krant, 15 oktober 1994.
Eimer Wieldraayer, Cors van den Brink, Petra Moget & Maarten Weber. Weerbaarheid krijgen we niet in onze opvoeding aangeleerd. In De weerbare sporter. Macht, misbruik en kwetsbaarheid. (Deventer 2007) 54-57.
Redactie NVOC, Interview met Lydia Zijdel, clublid en vechtsporter. Website van de Nederlands-Vlaamse Ontspannings Club De Lage Landen, 3 januari 2012.
Lydia Zijdel. Op Mulosixties.
