De Nederlandse jurist Jan Wolter Wabeke zag het universeel huwelijk als het sluitstuk van de homo-emancipatie. In 1987 begon hij met de strijd voor openstelling van het burgerlijk huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht. Hij realiseerde zich dat nergens in de wet stond dat het huwelijk alleen voor een man en een vrouw was. Hij stapte met deze informatie naar het bestuur van homo-organisatie COC, maar die zagen toen nog geen heil in deze wetgeving.
Wabeke besloot Henk Krol te benaderen, destijds hoofdredacteur van de Gay Krant. Met de hulp van professor Cees Waalwijk en advocaat Loes Gijbels gingen ze met hun opmerkingen over de wetgeving rond het burgerlijk huwelijk naar de Amsterdamse rechtbank, omdat in Amsterdam de rechters liberaler zouden zijn en er meer kans was op internationale media-aandacht. De rechtbank bepaalde dat inderdaad nergens in de wet stond dat het huwelijk alleen geldig was voor man en vrouw, maar dat dit wel ‘in geest van de wet’ was.
Wabeke gaf niet op. Het derde kabinet dat hij benaderde – het eerste paarse kabinet en het eerste kabinet zonder een christelijke partij – had belangstelling. Boris Dittrich (D66) was in 1994 het eerste Kamerlid dat voorstelde om het homohuwelijk in te voeren. Al is ‘homohuwelijk’ eigenlijk geen goede term: het gaat immers om precies hetzelfde huwelijk als dat voor heteroseksuelen. Op voorstel van toenmalig staatssecretaris van Justitie Elizabeth Schmitz (PvdA) werd uiteindelijk in 1998 het geregistreerd partnerschap ingevoerd.
Maar hiermee was de strijd niet gestreden. Wabeke en Krol wilden dezelfde rechten als heterostellen. Ze wilden elkaars achternaam kunnen dragen, de wettelijke erfgenaam zijn van hun partner, kunnen kiezen voor trouwen in gemeenschap van goederen en dat in het geval van kinderen beide ouders dezelfde juridische positie zouden hebben.
Na dertien jaar lobbyen was het eindelijk zover: op 1 april 2001 om middernacht gaven vier stellen van hetzelfde geslacht elkaar het jawoord. Het eerste homohuwelijk ter wereld was een feit. De huwelijken werden gesloten door toenmalig burgemeester van Amsterdam Job Cohen in de Amsterdamse Stopera:
‘Er is maar één persoon op de hele wereld die kan zeggen dat hij het allereerste homohuwelijk op de wereld heeft gesloten, en dat ben ik. Dat is een van de mooiste herinneringen die ik heb aan de tijd dat ik burgemeester was.’
Rob en Kees vormden een van de vier stellen dat zich die avond in de echt verbonden. Kees erkent de belangrijke rol van de burgemeester:
‘Job Cohen was een warme en populaire persoonlijkheid, dus als juist die daar zo voor staat, dan trek je denk ik ook een hoop andere Amsterdammers die misschien wat meer twijfel hebben bij het homohuwelijk over de streep.’
Anne-Marie en Hélène waren het enige vrouwenpaar dat die avond trouwde. Het stel had gereageerd op een oproep in de Gay Krant. Ze voelden zich vereerd dat zij onderdeel mochten zijn van deze historische gebeurtenis, waar zo lang voor gevochten was. Anne-Marie:
‘Een huwelijksdag is natuurlijk altijd bijzonder. En dit was het ook nog eens in juridische zin. Nu hebben 29 landen het huwelijk opengesteld voor mensen van hetzelfde geslacht, maar toen was Nederland het enige.’
In de twintig jaar na het eerste homohuwelijk is het huwelijk van stellen van hetzelfde geslacht ingevoerd in landen verdeeld over alle continenten van de wereld, waaronder Canada (2005), Zuid-Afrika (2006), Argentinië (2010), Nieuw-Zeeland (2013) en Taiwan (2019).
In andere landen mag het huwelijk slechts in bepaalde deelstaten worden voltrokken of is alleen geregistreerd partnerschap mogelijk. In sommige landen is er nog weinig zicht op de openstelling van het huwelijk. Ook in de andere zelfstandige landen van het Koninkrijk der Nederlanden (Aruba, Curaçao en Sint Maarten) is er tot op heden nog geen sprake van het universele huwelijk.
In Nederland wordt het universele huwelijk niet door iedereen als vanzelfsprekend geaccepteerd. Zo zei Pieter Moens, bestuurder van Vereniging Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS): ‘Wij geloven dat op grond van de Bijbel het huwelijk en de seksualiteit daarbinnen bedoeld is voor één man en één vrouw.’ In 2019 werd de uit Amerika overgewaaide Nashville-verklaring, waarin homoseksualiteit expliciet wordt afgewezen, ondertekend door onder anderen SGP-partijleider Kees van der Staaij. Ook zijn er bij gemeenten nog enkele zogenaamde ‘weigerambtenaren’ werkzaam die vanwege gewetensbezwaren weigeren homoseksuele stellen te trouwen.
Daarbij is er nog altijd geen sprake van een werkelijk universeel huwelijk in Nederland zolang geliefden met meerdere partners niet met elkaar mogen trouwen. In Nederland is het voor de wet enkel mogelijk om met één partner te trouwen, bigamie (twee partners) en polygamie (meerdere partners) zijn tot op heden illegaal.
Beeldje in de vorm van twee bruiden in witte bruidsjurken, een met sluier en trouwboeket (2001)
Tijdschriftartikel Juridische en zakelijke overwegingen bij het openstellen van het huwelijk door Jan-Wolter Wabeke voor de Gay Krant. Bijdrage aan een jubileumboek ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van prof. Heertje aan de Universiteit van Amsterdam over de juridische en zakelijke aspecten bij het openstellen van het huwelijk (1995)
Tijdschriftartikel Een onvergetelijke wereldprimeur door Hans van Velde voor de Gay Krant. De geschiedenis van het homohuwelijk in Nederland (2011)
Het Homohuwelijk, ‘De geschiedenis van het homohuwelijk’, versie 2021 (geraadpleegd op 25 mei 2021).
Redactie RTL Nieuws, Wat is de omstreden Nashville-verklaring? Zes vragen (en antwoorden), RTL Nieuws, 7 januari 2019.
Redactie RTL Nieuws, 1 op de 5 reformatorische scholen tegen het homohuwelijk, RTL Nieuws, 5 februari 2020.
Redactie RTL Nieuws, 20 jaar 'homohuwelijk. Anne-Marie en Hélène waren de eersten, RTL Nieuws, 1 april 2021.
Paul van der Steen, 1988 Strijd voor een truttig papiertje: Het koninkrijk en het homohuwelijk, Trouw, 27 november 2013.
Max de Valck, Jan Wolter Wabeke: “Hebben we dan ook een negerhuwelijk?”. Op Van de Verkeerde Kant: Homo-emancipatie in Nederland, 8 augustus 2016.
Max de Valck, Jan Wolter Wabeke: “Heb je dan een brevet van geaardheid nodig?”, Op Gaykrant, 5 oktober 2017.
Peter Vermaas, Het coc doet niet meer mee, De Groene Amsterdammer, 10 juni 1998.
Jan Wolter Wabeke, ‘Initiator homohuwelijk’, versie 2021 (geraadpleegd op 27 mei 2021).
Lola Zopfi, 20 jaar homohuwelijk: "We moeten er trots op zijn dat dit nu kan'’, Omroep Brabant, 1 april 2021.
