In de lhbti-geschiedenis is één jaar de boeken ingegaan als het jaar waarin wereldwijd de demonstraties voor homo- (later lhbti+) rechten begonnen. Tijdens het laatste weekend van juni 1969 viel de politie in New York de homobar Stonewall binnen, maar de bezoekers accepteerden dit niet en er ontstonden rellen die enkele dagen aanhielden. Ter herdenking van de rellen vonden een jaar later de eerste Gay Prides ter wereld plaats, in onder andere New York, San Francisco en Londen.
In Nederland liet een eerste manifestatie nog een aantal jaar op zich wachten. Dit kwam mede doordat de landelijke belangenorganisatie COC tot halverwege de jaren zeventig aan het standpunt vasthield dat homo’s en lesbiennes zich niet via demonstraties hoefden te profileren.
In 1977 vond de eerste Nederlandse protestmars plaats in Amsterdam. Niet als Gay Pride, maar als uiting van solidariteit met de lhbti+-gemeenschap in de Verenigde Staten. Daar voerde de Amerikaanse zangeres Anita Bryant in Florida campagne om alle homorechten af te breken die in de jaren daarvoor opgebouwd waren. De manifestatie in Amsterdam kreeg dan ook de naam ‘Internationale homobevrijdings en -solidariteitsdag’. De mars werd gehouden in het laatste weekend van juni, ter nagedachtenis aan de Stonewallrellen die in datzelfde weekend plaatsgevonden hadden.
Na deze mars werd het Roze Front opgericht als samenwerkingsverband tussen de lesbische en homo-organisaties die er op dat moment bestonden in Nederland. Dit waren onder andere het COC en veel van haar lokale afdelingen; werkgroepen homostudies van universiteiten; homogroepen binnen de linkse politieke partijen; progressieve vakbonden; en een aantal maatschappelijke organisaties.
In 1979 werd voor het eerst de naam Roze Zaterdag geïntroduceerd, overgenomen van een protestmars in Roermond eerder dat jaar. De Stille Zaterdag waarop de demonstratie tegen katholieke homofobie werd gehouden, was toen omgedoopt tot Roze Zaterdag.
Na 1979 vond het evenement nog één jaar plaats in Amsterdam en daarna in Den Bosch. Alles verliep beide jaren min of meer vreedzaam, liefdevol en ludiek. Daarom wilden de organisatoren het erop wagen in 1982 een stad aan te doen die niet per se bekendstond om zijn homotolerantie en bovendien dicht tegen de Biblebelt aan lag: Amersfoort.
Homoactivist en amateurfilmer Rob de Vries was een van de organisatoren van de protestmars dat jaar op 26 juni. Veel van zijn beelden zijn gebruikt voor een reconstructie van de gebeurtenissen van die dag door het tv-programma Andere Tijden in 2017.
De stemming zat er goed in die laatste zaterdag van juni. De Vries begon ’s ochtends in de bus al met filmen, die vanuit het westen van het land naar Amersfoort reed. De demonstranten hadden bedacht dat zij vanaf verschillende plekken naar het Lieve Vrouweplein (Lieve Vrouwekerkhof) zouden lopen, waar een feest zou plaatsvinden. Een van die vertrekpunten was volksbuurt het Soesterkwartier, wat geen toeval was. Jacques Verbove, organisator, zei hierover: ‘We hebben bewust gekozen voor die locaties, om de confrontatie aan te gaan. Het was confronterend bedoeld, we wilden ons manifesteren.’
De situatie werd direct grimmig in het Soesterkwartier. Er werden eieren gegooid naar de demonstranten, er ontstonden ruzietjes en er werden scheldwoorden geroepen. ’s Middags stonden de twee groepen weer tegenover elkaar in het centrum, waar nog maar enkele artiesten die op het programma stonden op durfden te treden.
Frank Schuurmans, deelnemer aan de optocht, noemde het een ‘strijdbaar soort feest. Dat je het puur voor je eigen plezier doet, maar dat je ook nog een goed doel hebt.’ Die feeststemming was de volgende dag echter toch wel verdwenen. Na het feest in theater de Flint, de avond ervoor, bleek dat er vijf mensen in elkaar geslagen waren, van wie er één vier dagen in het ziekenhuis moest blijven. 35 jaar later durfden zij op camera voor Andere Tijden nog altijd niet hun verhaal te doen.
Net als bij Stonewall wierp het besluit om de confrontatie aan te gaan, met alle gevolgen van dien, zijn vruchten af. Het kreeg navolging. Zo wendde het COC zijn politieke invloed aan en er werd kort na de rellen een speciale werkgroep opgericht, het Amersfoort-Beraad. Deze groep formuleerde de nota Homoseksualiteit in het Overheidsbeleid, die in 1986 uiteindelijk omgezet werd in concrete kabinetsstandpunten bij het aantreden van Lubbers II.
Een jaar later werd in Amsterdam een monument voor homoseksuele oorlogsslachtoffers onthuld. Parallel aan deze ontwikkelingen zetten verschillende organisaties de eerste stappen om tot de vorming van de Algemene wet gelijke behandeling te komen, die er uiteindelijk in 1994 kwam.
Het Roze Front bleef voortvarend de Roze Zaterdagen organiseren, die na Amersfoort meestal zonder noemenswaardige incidenten plaatsvonden. Nadat de derde editie van de EuroPride, die in 1994 in Amsterdam plaatsvond, financieel volledig verkeerd ingeschat werd door de stichting, verklaarde zij zich in 1995 failliet.
Hoewel de Roze Zaterdag daarna wel werd voortgezet, wordt de dag tegenwoordig grotendeels overschaduwd door de Gay Pride. De betekenis van Roze Zaterdag, en daarmee het Roze Front, zal het vooral moeten hebben van het levend houden van de herinneringen aan de meer politieke manifestaties van de eerste vijftien jaar.
Aflevering Andere Tijden (2017) over de rellen op Roze Zaterdag 1982.
De huidige website van Roze Zaterdag, die tegenwoordig wordt georganiseerd door de Stichting Roze Zaterdagen.
Affiche Opgevoed tot hetero, homo durven zijn (1982)
Witte button met afbeelding van een roze driehoek. In de driehoek in wit/zwarte letters het woord: Roze. Daaronder in zwarte letters het woord FRONT (1980)
Foto van demonstranten met verschillende spandoeken waarvan een met de tekst Liefde is..... doen wat je nooit deed, tijdens de Roze Zaterdag in Amersfoort. Gemaakt door Bernard de Wolff (1982)
Foto van een plein vol met toeschouwers en deelnemers lopend richting het podium, tijdens de turbulent verlopen Roze Zaterdag in Amersfoort. Gemaakt door Bernard de Wolff (1982)
Affiche Delftsblauw? Delft Roze!. Gemaakt door Sequenzia # Jan C. Kapsenberg (1988)
Affiche 27 -30 juni: Roze fronttour '91; "Potten & flikkers vier dagen met de bus door nederland. Spektakel, theater, axietjes, geil". (1991)
Affiche Studiedag Roze Front Homostudies (1981)
Stills van fragmenten van documentaire Amersfoort Ongehoord 1982 van Rob de Vries (1982)
Stuk Amersfoort de kei, de kater, de kik. In SEK (1982)
Foto van mensen met ballonnen op weg naar het verzamelpunt met een spandoek dat niet helemaal leesbaar is: boodschap aan alle staten stop met homo's .... Gemaakt door Martien Sleutjes (1982)
Foto van homomannen en lesbische vrouwen in de turbulent verlopen demonstratie op Roze Zaterdag in Amersfoort 1982. De kop van de stoet draagt een spandoek met het motto van dat jaar: Opgevoed tot hetero. Gemaakt door Bernard de Wolff (1982)
Martijn Blekendaal, De eerste Roze Zaterdag in Roermond. In Historisch Nieuwsblad (maart 2003).
Robert J. Davidson, Advocacy Beyond Identity: A Dutch Gay/Lesbian Organization’s Embrace of a Public Policy Strategy. In Journal of Homosexuality 67:1 (2020) 35-57, aldaar 42.
F. Derrez & H. Hoogerbrug., Roze week ’82: Allemaal naar Amersfoort!. In Sek 6 (1982). 13-14.
Gert Hekma, Homoseksualiteit in Nederland van 1730 tot de moderne tijd (Amsterdam 2004) 125-128.
J.H. Veenker, Door nota nieuw overheidsbeleid nodig. In Sek 4 (1983). 4-6.
