De geestelijke gezondheidszorg kwam in de jaren vijftig onder invloed te staan van nieuwe Amerikaanse visies op 'mental health'. Dit begon in de psychische hulpverlening, maar bereikte al snel de religieuze of pastorale zorg, het pastoraat, zowel protestants als katholiek.
De zorg aan studenten werd de motor achter de veranderingen. De groei van het aantal studenten uit de lagere en middenklasse vroeg om een specifiek studentenpastoraat. Deze behoefte werd versterkt door de zorgen over geopolitieke ontwikkelingen zoals de Koude Oorlog, de atoombom, de dekolonisatie en de discussies daarover in de samenleving en onder de studenten zelf. In Amsterdam ging die ontwikkeling het hardst. Al midden jaren vijftig werd dominee S.J. Popma benoemd tot de eerste Amsterdamse studentenpredikant.
De katholieken volgden al snel met de Amsterdamse Studentenekklesia, gerund vanuit een jezuïetenklooster door onder andere pater Jan van Kilsdonk en Huub Oosterhuis.
De zoektocht naar nieuwe antwoorden op nieuwe vragen bereikte in de grote steden ook spoedig de ‘gewone’ pastorale zorg. Bij die nieuwe vragen kwamen steeds vaker vragen van steeds zelfbewustere homoseksuele mannen en vrouwen. De noodzaak van een menselijk antwoord werd groter. Hier gingen de organisaties voor geestelijke volksgezondheid, zich baserend op de nieuwe Amerikaanse ideeën, een rol spelen. Daarbij hadden de pastors een signaalfunctie.
Al in 1958 kwam er in Amsterdam een katholiek pastoraal adviesbureau voor homofielen. Dit was ontstaan uit het contact van het COC, de Amsterdamse katholieke zielzorg en de Amsterdamse Katholieke Stichting voor Geestelijke Volksgezondheid. Bij die laatste stichting werkte de psychiater Kees Trimbos. Samen met andere wetenschappers wist hij in 1960, op een besloten studiedag van de Katholieke Centrale Vereniging voor Geestelijke Volksgezondheid, de aanwezige paters en priesters op nieuwe ideeën te brengen, weg van de oude moraaltheologie.
In de Katholieke Kerk was dat een grote overwinning, waarvoor de weg was geëffend dankzij de algemene vernieuwingen die het resultaat waren van het Tweede Vaticaanse Concilie (1958-1965).
Ongeveer gelijktijdig begon in gereformeerde kring een andere bijbeluitleg gestalte te krijgen. De Amsterdamse dominee S.J. Ridderbos schreef in 1959 in het tijdschrift Bezinning het artikel Bijbel en homosexualiteit. Daarin keek hij op een nieuwe manier naar teksten in de Bijbel. Zijn pastorale uitleg stond veel dichter bij de mens dan bij de rechtlijnige bijbelverklaringen.
Alsof het afgesproken was, werd in 1961 binnen alle christelijke Nederlandse stromingen de tijdgeest aangevoeld. Begin 1961 verscheen het verslag van de katholieke studiedag als Pastoraal Cahier 3. Aan het eind van het jaar bracht Ridderbos met andere gereformeerde schrijvers de bundel De homosexuele naaste uit. Hier sprak men over de medemens van vlees en bloed in plaats van een seksuele crimineel die zonder meer door God was verdoemd.
Tussen die publicaties zaten twee radiopraatjes die Nederland zouden veranderen. In 1961 was radio nog een heel belangrijk medium. Kees Trimbos verzorgde bij de KRO een radioserie over mentale en seksuele gezondheid. In mei-juni 1961 sprak hij de verblufte katholieken toe over homoseksualiteit naar aanleiding van het Pastoraal Cahier.
In juni hield Alje Klamer, radiopastor bij de IKON (Interkerkelijke Omroep Nederland), een vlammend betoog onder de titel Doodzwijgen of liefhebben?. De beide boekjes en de teksten van de radio-uitzendingen werden in grote aantallen verspreid. Bij het totale gebrek aan informatie in die tijd hebben deze uitgaven een positief beeld kunnen neerzetten. Via opiniemakers bij tijdschriften en kranten werd het een steun in de rug voor de emancipatiebeweging.
Kenmerkend voor die periode was de eensgezinde samenwerking tussen de kerken. In 1962 werd een interkerkelijke werkgroep pastorale hulp aan homofielen opgericht. De eerdergenoemde radiopastor Klamer, gereformeerde dominee Rein Brussaard en pater Joop Gottschalk zetten vanuit die werkgroep in 1963 De Kringen op. Deze gesprekskringen floreren nu nog steeds.
Vanaf 1967 zorgde dezelfde werkgroep voor steun aan de nieuwe studentenwerkgroepen homoseksualiteit die in alle universiteitssteden ontstonden. In die tijd had de werkgroep 48 leden, onder wie 17 dominees en twee deskundigen voor de moderne wetenschappelijke kennis en informatie: psychiater Kees Trimbos en Wijnand Sengers, de homoseksuele psychiater die in 1968 het invloedrijke boek Gewoon hetzelfde publiceerde.
Een naam die opvallend genoeg in de werkgroep ontbrak, was die van pater Jan van Kilsdonk, de jezuïtische studentenpastor. Deze eigenzinnige en erudiete man richtte zich op het individuele pastoraat. Hij was veel te vinden in studentenflats en cafés waar veel homostudenten kwamen. Met een pilsje in de hand stond hij te wachten tot iemand een gesprek met hem aanging. Zijn bijnaam was daarom Kater van Pilsdonk.
Zo’n gesprek werd meestal gevolgd door een diep persoonlijke brief die voor veel mensen een grote steun was. Hij zette dit werk met extra kracht voort toen aids onder homomannen veel slachtoffers ging eisen en hij kwam ook op voor mensen met aids. De mens stond bij hem centraal.
Hij was ook de schrik van christelijke homogenezers sinds hij die met bulderende sonore stem in een VU-collegezaal met eigen bijbelteksten om de oren had geslagen en hen sprakeloos als prutsers achterliet. Je bent jezuïet of niet.
Foto van een kerkdienst in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, voorgegaan door pater Jan van Kilsdonk. Van Kilsdonk staat met gevouwen handen en wijd opengesperde mond achter de tafel op het altaar. Foto gemaakt door Bernard de Wolff (1983)
Boekcover Een mens hoeft niet alleen te blijven: een evangelische visie op homofilie met bijdragen van A.J.R. Brussaard ... [et al.]. Gepleit wordt voor acceptatie van homo's. Uitgegeven door Ten Have in Baarn (1977)
Boekcover Dag jongen van licht. Toespraken bij het afscheid van homoseksuele mannen door Jan van Kilsdonk; met een inleiding van Pierre Valkering. Uitgegeven door Valkhof in Nijmegen (2012)
Boekcover Alje Klamer. Portret van een radiopastor door Arjo Klamer (red.) ... [et al.]. Portret van in 1986 overleden radiopastor. In hoofdstuk 6 (p. 70-80), Liefde in de praktijk, door Wim Wennekes, komt Klamers bemoeienis met homo- en pedosexualiteit aan de orde. Uitgegeven door Ten Have in Baarn (1987)
Boekcover Vijftig jaar de open deur door Joop Gottschalk. Pater Joop Gottschalk was belast met de pastorale zorg van homoseksuelen bij de Open Deur, een oecumenisch aanloopcentrum in Amsterdam. (p. 52-61) Ook wordt het verhaal verteld van een lesbische vrouw, die in de knoop lag met haar jeugdervaringen, de Duitse rooms-katholieke kerk en een eventuele seksuele relatie. (p.102-104). Uitgegeven door Dabar-Luyten in Aalsmeer (1994)
Boekcover Pastorale zorg voor homofielen onder red. van C.J.B.J. Trimbos; [met bijdr. van] A.J.R. Brussaard ... [et al.]. Bevat de voordrachten die door Trimbos, Brussaard, Gottschalk, Grubben, Klamer en Sengers gehouden werden tijdens de studiedag van het Nationaal Protestants Centrum voor Geestelijke Volksgezondheid en het Katholiek Nationaal Bureau voor Geestelijke Volksgezondheid op 13 juni 1968. Uitgegeven door Het Spectrum in Utrecht (1968)
De kast, de kerk en het koninkrijk - Nieuw Wij (opgehaald 28-05-2021).
Simon Jan Ridderbos en De homosexuele naaste (1961)/Ben de Boer. In: Historisch Tijdschrit GKN, 01-011-2004. // Opgenomen in Digibron.nl (opgehaald 28-05-2021).
Studieweekend/Han van Bekkum. In: Dialoog, (1966) 6 , p. 248-249. // Pater dr.G.B. Gottschalk en prof.dr.G. Rothuizen over zelfaanvaarding.
Een mens hoeft niet alleen te blijven: een evangelische visie op homofilie/met bijdr. Van A.J.R. Brussaard ... [et al.]. - Baarn : Ten Have, cop. 1977. - 179 p.
Pastorale zorg voor homofielen/onder red. van C.J.B.J. Trimbos ; [met bijdr. van] A.J.R. Brussaard ... [et al.]. - Utrecht [etc.] : Het Spectrum, 1968. - 58 p. - (Brochure ; nr. 38).
De vraag van de homofiele medemens. In: Tijdschrift voor theologie, (1967) 2 , p. 141-175. Overdruk.
'...De sfeer der menselijke sociale communicatie...': Tolsma in herdruk, 1948-1963 / David J. Bos. - Amsterdam : UvA, 1988. - [II], 32, [II] p. Omslagtitel. - Werkstuk Homostudies.
Tot zegen geroepen: pastorale brief over geloof en (homo)seksualiteit/Werkverband van Katholieke Homopastores. - Amersfoort [etc.]: De Horstink, [1989]. - 40 p.
Homo? Lesbisch?: En nog nooit gehoord van De Kringen?/samenst. Wim van Holstein, Paul Hendrickx, Robert Stöcker. - Rotterdam : De Kringen, 1990. - 16 p.: ill.
De Kringen bestaan 25 jaar: behoefte aan veiligheid blijft/Peter Olde Boerrigter; Wim van Holstein, Herman Hardeman, Frans van Camp. In: De Gay Krant, (1988) 107 (21 mei), p. 24.
Van beslotenheid naar openheid/door Albert- Jan Schouten. - 's-Gravenhage: De Kringen, 1988. - 56, [11] p.
Dertig jaar De Kringen 1963-1993: toespraken ter gelegenheid van de viering van het dertigjarig jubileum van De Kringen op 25 september 1993 te Amsterdam/[bijdr. van: Chris van Wijk ... et al.]. - Delft : De Kringen, 1993. - [22] p.
De geschiedenis van en ervaringen met een homo-organisatie: Stichting "De Kringen", Landelijk Verband van kringen voor homoseksuele mannen en vrouwen/geschreven en samengest. door Frank Neijndorff. - Den Haag : Neijndorff, cop. 1995. - iv, 217 p. : ill.
Pater Joop Gottschalk - 1926-1997. In: Gay Krant, (1997) 335 (20 jun), p. 4. // In memoriam pater Gottschalk, mede-oprichter van De Kringen.
Pater J. van Kilsdonk: Pastorale zorg voor de seksuele variant/J. van Kilsdonk. In: NRC, 29-03-1986.
Dag jongen van licht: Toespraken bij het afscheid van homoseksuele mannen/Jan van Kilsdonk; met een inleiding van Pierre Valkering. - Nijmegen: Valkhof, cop. 2012. - 305 p.
Van Kilsdonk ontvangt Bob Angelo Penning: de glimlachende pater van het Amsterdamse Nachtleven/Yvonne Hof; Jan van Kilsdonk. - In: XL, 3 (1994) 11 (dec), p. 8-10.
Pater van Kilsdonk: interview Henk Sibum: 'mijn levensweg voerde mij altijd langs mensen in uiterste nood' /Henk Sibum; Pater van Kilsdonk. - In: Hiv Nieuws, (1993) 20 (jan/feb), p. 28-29.
Preek: naar aanleiding van de geschriften van G.K. van het Reve/J. van Kilsdonk. - In: Raam, (1972) 83 (mei), p. 27-31.
Inventaris Archieven Stichting De Kringen: Periode 1963-2005/Opsteller: Ton van Dongen; Voorwoord: Walter de Quaasteniet. - [Utrecht] : De Kringen, 2015. - 49 p. : ill. Deze inventaris met een overzicht van de ontstaansgeschiedenis en organisatieontwikkeling van Stichting De Kringen geeft de neerslag weer van de archieven over de periode 1963-2005 van Stichting De Kringen. In enkele dossiers zijn nog stukken toegevoegd uit de periode 2005-2008 omdat hiermee een functie/taak/of rol werd afgesloten. – Archief IHLIA bij IISG - ARCH03281.
Homo/lesbo worden: aanbod van De Kringen en achtergrond van deelnemers/Vera Adriaanse ... [et al.]. - Utrecht: Universiteit Utrecht, Homostudies, [2000]. - x, 116 p. - (Publicatiereeks Homostudies Utrecht; 32).
Het studentenpastoraat in historisch perspectief: Lezing, gehouden in de Keizersgrachtkerk te Amsterdam, 14 januari 2020 door Guido van den Berg (opgehaald 28-05-2021).
